Erik van Dam (VvAA) over nieuwe zzp-wetten: ‘De wetsvoorstellen gaan alweer op de lange baan’

De val van het kabinet-Schoof begin juni maakt de inwerkingtreding van nieuwe zzp-wetgeving per 1 januari 2026 niet erg waarschijnlijk. Volgens Erik van Dam, adviseur bij VvAA, was er al sprake van een bijzondere situatie. ‘De VBAR en de Zelfstandigenwet zijn wetsvoorstellen met hetzelfde doel en een zeer ambitieus tijdspad. Intussen liggen ze nog niet eens bij de Tweede Kamer. En politieke partijen staan nu al in de campagnestand. ’

Terwijl de Belastingdienst op 1 januari 2025 begon met het handhaven op schijnzelfstandigheid — weliswaar zonder boetes in het eerste jaar— lijkt nieuwe wetgeving verdere vertraging op te lopen. De Wet VBAR en de Zelfstandigenwet zijn nog niet in hun definitieve vorm naar de Tweede Kamer en een snelle behandeling ervan lijkt door de val van het kabinet onwaarschijnlijk. Daarmee staat de beoogde invoering per 1 januari 2026 helemaal op losse schroeven, ondanks de miljoenen euro’s aan Europese herstelfondsen die er voor klaarliggen, vertelt Van Dam.

Wet VBAR: focus op bescherming werkenden

De Wet VBAR — Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden — is een initiatief van het ministerie van Sociale Zaken en betekent onder meer een  striktere interpretatie van het arbeidsrecht. De wet start bij  het bestaande, wettelijke begrip ‘arbeidsovereenkomst’ en werkt dit nader uit. Opdrachtgevers krijgen weer een belangrijke rol in de beoordeling van hun arbeidsrelaties, legt Van Dam uit.

‘Dat is wezenlijk anders dan jaren geleden, in de tijd van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR). De focus ligt nu nadrukkelijk op bescherming van werkenden die in feite werknemer zijn, maar als zelfstandige worden ingehuurd. Het recente Uber-arrest van het Europese Hof leidt nog wel tot een bijstelling van het wetsvoorstel: ook ondernemerschap buiten de directe arbeidsrelatie gaat in de beoordeling meetellen.’ 

Zelfstandigenwet: meer aandacht voor ondernemer

Daartegenover staat de Zelfstandigenwet, een nieuw initiatief van VVD, samen met D66, CDA en SGP. Van Dam: ‘Deze wet moet óók meer duidelijkheid bieden, maar benadert hetzelfde vraagstuk vanuit de andere kant: de positie van de ondernemer. Een opvallend element in deze wet is de ruimte voor branche-specifieke afspraken. Zo zouden sectoren als de zorg of bouw eigen criteria kunnen hanteren om zelfstandigheid te beoordelen, met medewerking van beroeps- of brancheorganisaties.’

‘De branche-specifieke afspraken zijn  geïnspireerd op het Belgische systeem. Denk aan een soort convenanten, waarbij de sector zelf mee bepaalt wat onder ondernemerschap valt. Dat hebben we in Nederland vroeger ook gekend.’ Dat biedt volgens hem voordelen. ‘In de modelovereenkomsten die we nu al kennen, staan al specifieke bepalingen voor bijvoorbeeld de zorgsector. Die zouden in de generieke benadering van de VBAR juist verloren dreigen te gaan. De Zelfstandigenwet laat ruimte voor dit soort maatwerk.’

‘Het begrip ‘waarnemer’ is eigenlijk verwaterd’

Die differentiatie zou ook een oplossing kunnen bieden voor het fenomeen van de ‘praktijkmedewerker’ of ‘waarnemer’, de huisarts of tandarts die vaak als zzp’er langdurig in een zorgpraktijk werkt. ‘Het begrip ‘waarnemer’ is eigenlijk verwaterd. Wat bedoeld was als tijdelijke vervanging, is verworden tot structureel werk. Terwijl de constructie van een zzp-praktijkmedewerker ooit bedoeld was voor ondernemende zelfstandigen binnen bepaalde grenzen. De bedoeling van de beide wetsvoorstellen is om die grenzen te verduidelijken, hoewel de Zelfstandigenwet meer ruimte laat voor dit type zelfstandigheid dan de VBAR.’

Toch plaatst Van Dam ook kanttekeningen bij de Zelfstandigenwet. ‘Het is nog erg vers en moet nog in detail worden uitgewerkt. Aartsen [initiatiefnemer van de wet, red.] is het veld in om te luisteren, ook loopt er een internetconsultatie. Maar voor een goede verwerking van de input is eigenlijk geen tijd. Als het parlement er de komende maanden serieus naar wil kijken, moet dat in sneltreinvaart gebeuren.’

‘Bestaande praktijk blijft leidend’

Intussen blijft de bestaande praktijk leidend. De handhaving op de Wet DBA is per januari 2025 hervat, voor het eerst in jaren. ‘Dat heeft nu al gevolgen voor langdurige zelfstandige opdrachten met kenmerken van loondienst. De jurisprudentie is inmiddels behoorlijk duidelijk, zoals het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad. Er zijn ook juristen die zeggen: hebben we nog wel nieuwe wetgeving nodig?’

‘Het wetgevend proces lijkt dus weer op de lange baan geschoven. Mocht een van de wetsvoorstellen de eindstreep halen, dan zal deze waarschijnlijk niet bij de komende jaarwisseling in werking treden’, vat Van Dam samen. ‘Tot die tijd geldt: wie schijnzelfstandigheid wil vermijden, moet de Deliveroo-elementen in beeld hebben en op basis daarvan goede afspraken met elkaar hebben gemaakt.’

Lees ook:

• Erik van Dam (VvAA) over de handhaving op ‘schijnzelfstandigheid’: ‘Kun je straks nog als zzp'er in de zorg werken? Dat lijkt heel beperkt’, 20 september 2024
• ‘Nieuwe zzp-wet slaat door voor de mondzorg en de eerste lijn’, 17 november 2023 
• Erik van Dam (VvAA) over zzp’en en regeldruk na Rutte IV: ‘Unieke kans voor herbezinning’, 28 september 2023