‘De Vragendokter’ Jojanneke Kant: ‘Een tegengeluid tegen alle negativiteit over huisartsenzorg’

De aanleiding om het boek te schrijven was niet een lang gekoesterde wens om schrijver te worden, benadrukt Jojanneke Kant (42). ‘Ik had geen persoonlijke motivatie zoals: ik moet zo nodig een boek schrijven. Ik werd benaderd door een aantal uitgevers. Ik was al een tijdje actief op Instagram en LinkedIn, waar ik regelmatig stukjes schreef over dingen die mij overkwamen in mijn werk. Daarmee had ik blijkbaar de aandacht getrokken.’

Een uitgever vroeg haar om een boek te schrijven over desinformatie. ‘Dat wilde ik niet: ik wil schrijven over wat ik meemaak, over de patiënten en over wat het betekent om huisarts te zijn. Ik wilde laten zien wat het met míj doet. De enige manier waarop ik dit boek kon schrijven, was door het persoonlijk te maken.’

De Vragendokter is niet alleen een mozaïek van cases, maar ook een inkijkje in de alledaagse praktijk, persoonlijke reflecties over het vak en verwondering over de veerkracht van mensen. Dat levert heerlijke verhalen op, die duidelijk maken hoe complex en intensief huisartsenzorg vaak is. Kant beschrijft dilemma’s rond euthanasie, palliatieve zorg, extreme situaties, voortdurende tijdsdruk en twijfels bij de diagnostiek. Of het nu gaat om poetsen in het huis van een verzamelaarster, de euthanasie van een patiënte met kanker of de moeilijke diagnostiek bij een jongen met een ogenschijnlijke eetstoornis - de spanning druipt er steeds vanaf.

Ouderwets betrokken

Een rode draad in het boek is de betrokkenheid van Kant bij haar patiënten, want ook als waarnemer is ze een ‘ouderwetse’ huisarts. ‘Er heerst het beeld dat waarnemend huisartsen niet echt betrokken zijn, maar dat klopt wat mij betreft niet. Ik doe bij voorkeur langdurige waarnemingen, zodat ik de patiënten leer kennen. Ik voel me net zo verantwoordelijk als elke andere huisarts.’

Voor Kant blijft het een bewuste keuze om geen eigen praktijk te starten, ook na vijftien jaar waarnemerschap. ‘Niet vanwege de zorg, maar vanwege het gedoe eromheen: de personeelstekorten, administratie, alle regels. Als praktijkhouder zou ik daarin verdrinken. Ik haal mijn plezier uit het patiëntencontact en dat wil ik niet kwijtraken.’ Tegelijk benadrukt ze het belang van continuïteit. ‘Een vaste huisarts die een patiënt kent levert betere zorg, daar ben ik het helemaal mee eens. Waarnemers zijn nodig bij ziekte en verlof, maar de basis moet een stabiel team zijn. Elke dag een andere dokter is voor niemand goed.’

Kant vertelt dat schrijven haar helpt om haar ervaringen te verwerken, door kleine observaties en het schrijven over twijfels en empathie. ‘Ik schrijf niet om te oordelen, maar om te laten zien hoe het is, wat je denkt en voelt als huisarts. Dat blijft meestal onzichtbaar, maar ik ervaar geen gêne of spanning om dat te delen. Dit is gewoon wie ik ben. Ik heb alweer drie nieuwe verhalen op papier staan, om stoom af te blazen.’ Naast schrijven als uitlaatklep zoekt Kant ook steun bij collega’s. ‘Ik zit in een intervisiegroep met andere huisartsen. Zes keer per jaar komen we bij elkaar, en tussendoor appen we ook. Dat is zó waardevol. Want collega’s snappen echt wat je meemaakt. En al mijn vriendinnen zijn arts, dat helpt ook.’

Leven met ME/CVS

Eén van de meest indringende cases uit De Vragendokter is het verhaal van Sophie, een vrouw van 42 met ME/CVS (myalgische encefalomyelitis ofwel chronisch vermoeidheidssyndroom). ‘Sophie kan ik niet vergeten. Ik ben nog steeds haar huisarts. We zijn even oud, we hebben kinderen van dezelfde leeftijd. En ik realiseer me: dit had mij ook kunnen overkomen.’ Het ziektebeeld ME/CVS is in de medische wereld lange tijd omstreden geweest. Ondanks dat er inmiddels duidelijk is dat er een lichamelijk substraat aan ten grondslag ligt, wordt het nog vaak miskend. ‘Patiënten zijn extreem uitgeput, en dat wordt erger na inspanning – en dan heb ik het niet over een marathon, maar over een trap oplopen of een gesprek voeren.’ Bij Sophie kwam de ziekte in golven. ‘Ze is een tijd ernstig ziek geweest, lag grotendeels op bed. Toen knapte ze wonderlijk genoeg een aantal jaar op. En nu is het weer terug. Ze kan nauwelijks de deur uit en kan niet voor haar kinderen zorgen. Het is schrijnend.’

Wat Kant bijzonder aangrijpt, is de medische machteloosheid. ‘Er is gewoon heel weinig onderzoek gedaan naar ME/CVS. Veel artsen kennen het ziektebeeld niet goed, of denken dat het psychisch is. Er is geen bloedtest, geen scan die je kunt doen. Je stelt de diagnose op basis van symptomen, én door alles uit te sluiten. En dat is ingewikkeld.’ De opkomst van long covid, een aandoening met grote overlap in symptomen met ME/CVS, heeft het onderwerp iets meer op de agenda gezet. ‘Ongeveer de helft van de mensen met long covid voldoet aan de criteria voor ME/CVS. Nu is het te laat. De overheid heeft jarenlang te weinig geïnvesteerd in onderzoek. En nu zitten we met de gebakken peren.’

Uiterst kritisch is Kant over de media, waar de nadruk in het beeld rond huisartsenzorg vaak ligt op incidenten, tekorten of kritiek. ‘In die zin biedt dit boek een tegenstem. Mensen klagen veel over de zorg – en dat mag ook, want er zijn grote problemen – maar laten we niet vergeten hoe bijzonder dit vak is. Je kan écht iets betekenen voor mensen.’ Toch is de aanleiding voor De Vragendokter niet zozeer in de strijd tegen desinformatie, maar het bevorderen van basiskennis. ‘Ik merkte dat veel mensen gewoon niet zo goed weten wanneer ze welke zorgverlener moeten inschakelen. Dat was eigenlijk het startpunt van mijn Instagramkanaal en later ook van De Vragendokter-podcast.’

Desinformatie bestrijden

Dat ze met haar posts tegelijkertijd het terrein van desinformatie op sociale media betrad, was eerder een bijvangst dan een doel. Toch raakt het onderwerp haar steeds vaker en dieper. ‘Als ik zie wat er allemaal wordt gezegd over anticonceptie of vaccins, dan is dat dubieus. Over anticonceptie is gewoon ontzettend veel onzin te vinden. Dat je er onvruchtbaar van wordt, dat het je hormonen verpest. Allemaal onbewezen of ronduit onjuiste beweringen. En het lastige is: vaak zit er deels een kern van waarheid in. Influencers vertellen iets dat deels klopt, slaan dan ineens een zijweg in en breien er een compleet eigen verhaal omheen. Dat maakt het ook zo moeilijk te onderscheiden: wat is waar, wat niet?’

De gevolgen van die desinformatie zijn elke week wel voelbaar in de spreekkamer. ‘Soms sta je al 1-0 achter als iemand binnenkomt. Dan ben je eerst vijf minuten bezig om te ontkrachten wat iemand op TikTok heeft gezien, voordat je toekomt aan hun eigen vraag: welke anticonceptie past het beste bij mij?’ Kant wil niet generaliseren, maar veel influencers willen vooral verkopen. ‘Vandaag heb ik nog gereageerd op de verkoper van omega 3-drankjes, die beweerde dat je er beter van slaapt. Daar is echt nul wetenschappelijk bewijs voor. Maar het klinkt aantrekkelijk en mensen willen nou eenmaal graag een snelle oplossing voor hun klachten.’

Kant ziet hierin een mechanisme dat vaker voorkomt. ‘Iemand wil iets verkopen, bouwt daar een verhaal omheen, gebruikt wat feiten, mengt het met halve waarheden, en voilà: een overtuigend maar misleidend narratief. Mensen hebben vaak niet door dat ze onderdeel zijn van een marketingstrategie. Het gaat mij er niet om mensen persoonlijk aan te vallen. Maar als iets veel gedeeld wordt en overduidelijk onjuist is, dan voel ik wel de noodzaak om daar iets tegenover te zetten.’

Boze patiënten

Ook de meer traditionele media spelen een rol in de negatieve beeldvorming, signaleert Kant. ‘In verhalen wordt de huisarts als de schuldige neergezet, of het nu gaat om een gemiste diagnose of het plaatsen van een spiraaltje. Een platform als dat van Chantal Janzen (Andc.tv) schreef een bericht over ‘vijf dingen die je moet weten over het vrouwenlichaam die je nooit zijn verteld door de huisarts’. Vervolgens werden daar dingen genoemd die juist uitgebreid aan de orde komen in de spreekkamer. Dat beeld werkt door in de spreekkamer. Patiënten komen boos binnen, omdat ze in de media telkens lezen dat huisartsen fouten maken of dingen niet serieus nemen. Wat bereik je daar nou mee? Niemand wordt daar beter van.’

Als voorbeeld noemt ze een artikel waarin stond dat een huisarts na 45 minuten met pogingen, een spiraaltje niet kon plaatsen, terwijl dat eerst 20 minuten was. ‘En ineens werd het ook nog een onervaren huisarts. Terwijl het verhaal daar helemaal niet over ging. Feiten werden aangepast voor het effect.’ De hoofdredacteur verdedigde het met: ‘Een kop moet uitnodigen tot lezen.’ Zo voed je alleen maar wantrouwen. Een informatief artikel over ‘Hoe werkt een spiraaltje?’ was nuttiger geweest.’

Durf te vragen

De missie van Kant draait dan ook vooral om laagdrempelig informeren. ‘We moeten als zorgverleners duidelijker maken hoe je op een goede manier in contact komt met je huisarts als je ergens ontevreden over bent. Of uitleggen wat wél een alarmsignaal is waarvoor je snel moet bellen. De titel De Vragendokter heb ik gekozen omdat ik mensen uitnodig om vragen te stellen. Ik wil dat ze zich vrij voelen om iets te vragen. Het gaat me niet om autoriteit uitstralen, maar om benaderbaarheid. Ik heb daar geen strategie of communicatieplan voor. Ik zie iets, ik denk er iets van, ik post vervolgens iets. Juist die spontaniteit maakt het volgens mij herkenbaar.’

Meer informatie

• Jojanneke Kant, De Vragendokter. Belevenissen uit de praktijk van een huisartsUitgeverij HarperCollins 2025, ISBN: 978940271788
• Podcast De Vragendokter
• LinkedIn, Jojanneke Kant