Ellemieke Hin over de Landelijke Tandartsdag: ‘Angst is reden numero uno om de tandarts te mijden’

Tijdens de Landelijke Tandartsdag op 27 september helpen zo’n 100 tandartspraktijken in Nederland vrijwillig en kosteloos mensen met gebitsproblemen die geen geld hebben voor een behandeling. Vanuit de KNMT is Ellemieke Hin betrokken bij de organisatie van de dag. ‘Politici moeten geen gebakken lucht gaan verkopen.’

Ellemieke Hin is sinds 2005 tandarts en daarna gedifferentieerd tot endodontoloog. Ze is sinds drie jaar bestuurder bij de KNMT met bijzondere zorg in haar portefeuille. De Landelijke Tandartsdag is een vervolg op de Rotterdamse Tandartsdagen die de Sociale Tandarts en de Stichting Anders daar sinds 2023 organiseren. De Stichting Anders kreeg diverse aanvragen uit verschillende gemeenten in Nederland, vertelt Hin.

Ellemieke Hin: ‘Toen dachten zij: laten we kijken of we de ervaring die we in Rotterdam hebben opgedaan ook landelijk in kunnen zetten. Zaterdag gebeurt dat letterlijk van Maastricht tot Groningen, van Alkmaar tot Nijmegen. Bij mijn weten doen er nu 32 gemeenten mee, met ruim 2000 aanmeldingen van patiënten. In Rotterdam, waar ik ga werken, zijn er alleen al 400 aanmeldingen. Ook is er een wachtlijst. Daarom gaan we in november nog een keer een dag open om iedereen te helpen. Landelijk zijn er zaterdag zo’n 100 teams op de been. ‘

Wat is uw motivatie bij deze actie?

‘Mijn motivatie is om de mondzorg beter en bereikbaarder maken. Bij de KNMT houd ik me onder meer bezig met bijzondere zorggroepen en daardoor ook met de toegankelijkheid van mondzorg. Dus ook met de toegang voor financieel kwetsbare mensen of mensen die bang zijn voor de tandarts. De mondzorg is voor een groot deel van de Nederlanders heel goed toegankelijk: bijna 85 procent bezoekt de tandartspraktijk met regelmaat.’

‘Toch blijft er een kleine groep achter, die we als mondzorgprofessionals allemaal tegenkomen. Iemand blijkt opeens zijn rekening niet te kunnen betalen. Soms doen we dan iets kosteloos, belangeloos of spreken we een betalingsregeling af. Of we behandelen tegen een gereduceerd tarief, waarbij we alleen de materialen rekenen. Zo ken ik veel collega's die proberen om zorg te blijven verlenen.’

‘Daarnaast is er een groep mensen die gewoon niet naar de tandarts gaat. Zij zijn er niet mee bekend dat er ook ‘barmhartige’ tandartsen bestaan en dat er regelingen zijn, want er is veel wél geregeld. Het beste voorbeeld daarvan is de gemeentepolis, die bij 93 procent van de gemeenten in enige vorm bestaat.’

Waarom maakt u zich druk om deze groep?

‘Een gezonde mond is belangrijk voor een gezond en gelukkig leven. Als je pijn hebt in je mond leidt dat af van je werk, de zorg voor je gezin en jezelf. Je wordt chagrijnig en kunt niet meer nadenken. Als je uit je mond gaat ruiken, schaam je je en durf je niet te praten. Of als je een voortand mist, durf je misschien niet te solliciteren op die nieuwe baan. Een gezonde mond heeft dus op allerlei zaken invloed.’

Wat komt er kijken bij de organisatie van de Landelijke Tandartsdag?

‘Tandartspraktijken die meedoen, worden bijgestaan door een team van de Sociale Tandarts en van de stichting Anders, die de inschrijvingen van patiënten regelen. Er zit een hele organisatie achter, van triage tot uitvoering. Mensen moeten zich telefonisch aanmelden en daarbij vragen we wat het probleem is, wat hij of zij verwacht. We benadrukken dan ook dat het echt noodhulp is op de korte termijn. We verhelpen de ergste pijn, het is geen duurzame oplossing.’

Hoe ver gaat het? Loopt dat uiteen van gaatjes boren, tot extractie en endo-behandelingen?

‘Ja. Als we een kies kunnen behouden met een wortelkanaalbehandeling dan heeft dat natuurlijk de voorkeur, maar soms lukt dat niet. Dat betekent dat iemand terug moet komen. Een voortand zullen we niet zo gauw trekken, die gaan we toch proberen te redden. Een achterste kies linksboven missen is vervelend, maar die mag er wat makkelijker uit.’

Wat zou het vervolg op deze dag moeten zijn?

‘Dat is waar het schuurt. Praktijken doen dit vrijwillig, echt uit barmhartigheid. We plakken pleisters, soms zelfs in natte wonden. Iemand met ontstekingen aan het tandvlees kun je daar niet met een bezoekje aan de Tandartsdag van af helpen. We weten uit onderzoek, dat er 640.000 mensen mondzorg mijden om financiële redenen. We weten ook dat het vaak niet alleen het geld is, maar dat de oorzaak complex is. Er speelt meer, zoals schaamte, onvoldoende urgentie of gewoon niet weten wat je moet doen. Wij noemen dat dan gezondheidsvaardigheden. Vaak zijn het kwetsbare mensen met een laag inkomen en veel andere problematiek.’

Mensen mijden de tandarts vanwege een reeks factoren. U noemt niet angst?

‘Angst is absoluut numero uno. Naast angst speelt ook laaggeletterdheid mee, moeite hebben met het verwerken van informatie. Ik was onlangs in gesprek met de gemeente Amsterdam, die het goed geregeld heeft met een gemeentepolis, waarin 150 euro voor mondzorg beschikbaar is. Daarmee kun je al minimaal iets doen, maar toch blijft dat geld vaak op de plank liggen. Veel mensen komen zelfs dan niet, ook dat maakt het een lastig onderwerp. Sehida Begovic publiceerde in maart 2023 een artikel over Ongewenste mijding van mondzorg. Ze legt uit welke factoren er allemaal meespelen en dat het complex is (zie schema hieronder).’

Wat moet er dan anders in het stelsel?

‘Vanuit de Mondzorgalliantie neem ik deel aan een projectgroep bij VWS om dit te onderzoeken en de minister te adviseren. Je kunt dit probleem eigenlijk op drie manieren aanvliegen: met landelijke middelen, met gemeentelijke of met een sociaal vangnet. Wat we nu zien is dat er heel erg geleund wordt op dat sociale vangnet, het Compassie Netwerk, de Sociale Tandarts.’

‘Vrijwilligerswerk is geen structurele oplossing. Daarom kun je ook niet zeggen tegen de Sociale Tandarts: hier heb je een subsidie, regel het maar. Er moet een uniforme landelijke regeling komen voor deze kwetsbare groep. Onlangs zijn er Kamermoties aangenomen waarin gepleit wordt voor een controle in de basisverzekering. Alleen dat levert voor deze financiële kwetsbare groep niks op, want de premie gaat dan omhoog omdat de zorgkosten omhoog gaan. Dan levert het dus niks op aan gezondheid voor de beoogde doelgroep.’

De hele mondzorg in de basisverzekering is dus geen oplossing?

‘Nee. Wij vinden echt dat er een gerichte oplossing voor deze specifieke groep zou moeten komen. Daar ben ik toch al heel wat tijd en jaren mee bezig om dat voor elkaar te krijgen. We moeten die 640.000 mensen nog beter in beeld krijgen en specifieke oplossingen aanbieden. Bijvoorbeeld dat er ruimte komt om achterstallig onderhoud te doen, wat vroeger in het ziekenfonds ‘saneren‘ werd genoemd. Vervolgens is een structurele oplossing nodig, met meer dan één controle per jaar en ruimte voor preventie door de mondhygiënist. Daarvoor worden nu diverse scenario’s opgesteld in opdracht van VWS.’

Die groep zal via andere kanalen ook bij gemeentes in beeld zijn.

‘Ja. Ik weet van grote gemeenten dat ze deze groep ook in beeld hebben en dat er ook echt contact is. Dat doen ze met een tandartsverzekering die dan via de gemeentepolis loopt, maar waarvan deze patiënten vaak geen gebruik maken. Dus blijft interessant om te weten waarom ze toch het beschikbare geld voor mondzorg niet gebruiken.’

Wat is dan het effect van dit soort acties?

‘Het effect is natuurlijk dat er veel aandacht voor het thema komt, ook bij mensen voor wie mondzorg wel vanzelfsprekend is. We willen dat het probleem zichtbaarder wordt, want noodhulp heeft alleen een korte termijn effect. Helaas weet ik van de collega's in Rotterdam, waar ze het dus al langer doen, dat mensen een jaar later weer met een soortgelijk probleem op de stoep staan.’

‘De VNG gebruikt de term ‘doen-vaardigheden’. Voor deze mensen is het lastig om het georganiseerd te krijgen als je bijvoorbeeld veel stress hebt. In het verleden bij de eerdere  Tandartsdagen kregen mensen bijvoorbeeld een koppeling naar een tandartspraktijk in de buurt. Vervolgens bleken ze dan uiteindelijk toch niet op die afspraak te komen opdagen. Langdurig resultaat boeken is moeilijk.’

Ze blijven dus wegduiken.

‘Het is echt complex. Als er ooit iets is gebeurd bij een tandarts kan een trauma toch in het achterhoofd blijven zitten, ook al staan er honderd goede ervaringen tegenover. Mijden is trouwens niet de goede term, vaak is het ook een soort onbewust gedrag. Het gebeurt ook niet heel vaak dat je iemand in de stoel hebt die het echt niet kan betalen. Die 640.000 zijn wel veel mensen, maar het is een klein percentage op het totaal.’

Wat denkt u zaterdag te zien?

‘Het wordt zeker een dag met veel positieve energie en motivatie. Je bent dan met collega's bij elkaar die graag iets willen betekenen en teruggeven aan de maatschappij. Dat geeft een hele fijne vibe. Een gaatje vullen is voor mij daily business, maar het leven van iemand een stuk aangenamer of pijnvrij maken – dat is waarom ik dit vak in ben gegaan.’

‘Als Mondzorgalliantie en KNMT zoeken we een oplossing voor de kwetsbare groep. Politici moeten geen gebakken lucht gaan verkopen nu er verkiezingen aankomen. Ik vind het heel ergerlijk als er dan geroepen wordt: mondzorg moet in de basisverzekering. Dat kan niet met één controle, want dan begint het pas. Alsof je de brandweer belt en zegt: mijn huis staat in brand. Dan zegt de brandweer: jammer, maar we komen niet blussen, want dat zit niet in uw verzekering.’

Meer weten?

• Landelijke Tandartsdag
• Sociale Tandarts en Stichting Anders
• S. Begovic, G. van der Heijden en S. Listl, Ongewenste mijding van mondzorg, ACTA 2023
• MyDent Mondzorgcentrum Rotterdam hielp zaterdag 57 patiënten gratis: ‘Gewoon mensen zoals jij en ik’, 13 juli 2023