Leefstijlarts en bestuurder Alja Sluiter: ‘Als minister van VWS zou ik een Deltaplan Preventie uit de grond stampen’

Alja Sluiter was medisch directeur van onder meer huisartsencoöperatie Medicamus en vervult die functie nu bij de Nederlandse Triage Standard. Als leefstijlarts is ze betrokken bij de vereniging Arts en Leefstijl en de Coalitie Leefstijl in de Zorg. Verder is ze actief als dagvoorzitter en ontwikkelt ze opvallende initiatieven rond preventie en leefstijl. Intussen werkt ze ook nog een aantal dagdelen per week ‘gewoon’ als huisarts, waarbij ze een middag ook wandelconsulten geeft. (Zie: Huisarts Alja Sluiter over ‘het groene leefstijlgesprek’)

Je kunt niet stilzitten, je steekt je nek uit en doet ongebruikelijke dingen voor een huisarts. Vijftig uur vasten in een Glazen Spreekkamer om aandacht te vragen voor de stijging van het aantal chronisch zieken en de toename van overgewicht. Hoe verzin je zoiets?

‘Ja, dat was zo grappig. We wilden geld binnenhalen voor onze documentaire serie “Lang zullen we leven”, maar wilden niet onze hand ophouden. Dus toen zei ik tegen collega Stefan van Rooijen: we moeten iets ludieks doen. En ik dacht: als we nu een paar dagen niet eten? Dat is heel gezond en dan gaan we in een Glazen Kamer zitten. Van het een kwam het ander. Via Martijn Aslander kwamen wij in aanraking met de eigenaren van Wonders of Work op Hoog Catharijne. Daar mochten wij 50 uur in een prachtige Glazen Kamer zitten.

‘Wat er dan ontstaat, dat is zo bijzonder, dan kom je erachter wat sociaal kapitaal is. Mensen blijken vaak altruïstisch en willen meedenken als je met goede ideeën komt. Dan ga je zweven, dan denk je: o, wauw, dit lukt. We kwamen groot in de media, hadden veel bezoekers en goede gesprekken. Als alles dan samenkomt en het zo'n succes wordt, dan geeft dat energie en hoop voor de toekomst.’ (Zie: Huisartsen voeren succesvol actie in glazen spreekkamer voor gezonde leefstijl)

‘Ik dacht steeds vaker: zoals we het nu doen, dat is niet waar we naartoe moeten'

Tien jaar geleden deed je de omscholing tot leefstijlarts. Vanwaar die stap?

‘Ik dacht steeds vaker: zoals we het nu doen, dat is niet waar we naartoe moeten. Ik merkte ook dat ik vaak alleen maar aan het werken was. Dat doe ik nog steeds, maar wel iets minder. En ik had er niet altijd plezier in en ik voelde me minder lekker. Ik dacht: Is dit het nu? Waar doe ik dit voor? Ik zat ook eens tijdens een consult in de ochtend met een kind tegenover me in een buggy met een zak chips en cola. En als ik in het zwembad kwam – ik hou van zwemmen – dan zag ik mensen die heel zwaarlijvig waren, die ook weer een frietje gingen eten. Dan denk ik: het is ook hun vrije tijd, laat ze lekker, maar: over vijf, tien jaar mag ik dit weer gaan repareren. Wil ik op deze manier het doktersvak nog uitoefenen?’

‘In diezelfde tijd, in 2017, kwam ik ook in aanraking met positieve gezondheid. Meerdere gemeentes in onze regio gingen werken met dit concept en ook binnen onze huisartsencoöperatie Medicamus gingen we er de zorgprofessionals in opleiden. Sindsdien zijn bijna alle zorgverleners getraind in positieve gezondheid. Ik dacht: als ik het uitdraag, wil ik er ook wel een opleiding voor doen en dat werd Integrative Medicine en Leefstijl. Als je die opleiding hebt gedaan, dan kun je ook niet meer anders kijken, het is een andere manier van mensen behandelen.’

‘Tegelijk leerde ik dat het lastig is om de effecten van voeding te onderzoeken. Blauwe bessen zijn gezond, maar mensen eten nog veel meer. Tegelijk wordt er steeds vaker onderzoek gedaan naar de effecten van eten. Een mooi voorbeeld is de studie Plants for Joints (‘planten voor gewrichten’). Die laat zien dat als mensen met reumatoïde artritis of artrose plant-based gaan eten, ze veel minder klachten krijgen, minder medicatie nodig hebben of zelfs van de klachten afkomen.’

'Als we gaan richting 60 procent plantaardig en 40 dierlijk voedsel, zijn we én goed bezig voor de planeet én voor ons lichaam’

Je vertelde dat je opa een grote inspiratiebron voor je was. Hij ging heel anders leven en zo lukte het hem zijn diabetes om te keren.

‘Ja, mijn opa had in de jaren ’70 al een huisarts die zei: “Meneer Sluiter, u bent iets te dik en hebt prediabetes. Maar als u nu gezond gaat eten en afvalt, dan kunt u er waarschijnlijk vanaf komen.” Ik weet nog dat hij dat ging doen en van zijn diabetes afraakte. Van nogal wat overgewicht werd hij weer slank en ik vond dat heel bijzonder. Dat deed hij met een nogal goor ontbijt, van havermout met karnemelk en snoepjes zonder suiker. Hij had ook een grote moestuin en hij nam me mee de natuur in. Zo werd hij een grote inspiratie voor mij.’

‘De discussie over een gezonde leefstijl lijkt soms lastig, omdat nog niet alles wetenschappelijk is aangetoond. In de gangbare, reguliere geneeskunde gaat het om evidence, maar langzaam komt er steeds meer bewijs dat het echt effectief is. Het lijkt ook logisch dat als veel je stress hebt, je minder snel herstelt. Als je niet lekker slaapt, dan heb je meer cortisol en is je lichaam minder in staat om bij bepaalde ziektes goed te reageren.’

‘Ik was onlangs bij een sessie over de eiwittransitie van de akkerbouw in Flevoland, waarbij ze ook stelden dat we richting andere eiwitbronnen moeten. Plantaardige eiwitten zijn gewoon gezond voor ons lichaam. Als we gezondere dingen verbouwen en we gaan met zijn allen richting 60 procent plantaardig en 40 dierlijk voedsel, of 80-20, dan zijn we én goed bezig voor de planeet én goed voor ons lichaam.’

Zijn er nog een extra stappen nodig om ‘preventie en gezonde leefstijl’ standaard in de huisartsenzorg in te bouwen?
‘Ja, dat is nodig en wel in alle zorgopleidingen. De Coalitie Leefstijl in de Zorg had als ambitie om voor eind 2025 ‘leefstijl en preventie’ een vast onderdeel te maken van alle zorgopleidingen in Nederland. Dat is gelukt, waardoor iedereen die nu opgeleid wordt tot zorgprofessional dit straks in zijn toolkit heeft. Ook met de Huisartsopleiding Nederland en de Coalitie Leefstijl in de Zorg zijn we zover gekomen dat het nu onderdeel wordt van de driejarige basisopleiding tot huisarts. Verder is er aan de huisartsenopleiding net een differentiatie van start gaan, Huisarts en leefstijl, met Ad van Esch als coördinator. Ook dat is winst.’

'Over vijf tot tien jaar is het waarschijnlijk heel normaal om het over leefstijl te hebben'

Een beweging als Arts en Leefstijl heeft dus steeds meer invloed?

‘Zeker, zij zetten dit goed op de kaart.  Het komt niet alleen vanuit Arts en Leefstijl, maar ook vanuit TNO en de Patiëntenfederatie, als de drie kartrekkers van de Coalitie Leefstijl in de Zorg. Samen met andere partijen breiden ze het onderwerp leefstijl verder uit. Daar hebben we wind mee gekregen en nu kunnen we gaan vliegen. Over vijf tot tien jaar is het waarschijnlijk heel normaal om het over leefstijl te hebben.’

‘Bovendien is er nu ook een wet in de maak dat jij als zorgprofessional het erover moet hebben met je patiënt. Als je het niet over leefstijl hebt, dan kun je nalatig zijn. Het is ook interessant te kijken hoe dat in onze spreekkamer praktisch werkt. Zoals je nu vraagt “Rookt u of drinkt u?” moet je straks ook specifieke vragen benoemen in een anamnese. Kortom: je moet leefstijl actief uitvragen en specifiek benoemen.’

Je wilt met een aansprekende visie als Bluezone4Life de zorg en het beleid in beweging krijgen. Lukt dat?

‘Ja, ik wil dingen aan elkaar knopen. Ik ga nu een tijdje mee in bestuurlijk Nederland in de zorg. Ik heb deze transitie ook met de spoedzorg meegemaakt en denk dat dat ook kan met preventie. Alleen, we zijn met z'n allen veel te veel bezig op eilandjes en dat moet aan elkaar geknoopt worden. Dus mensen en informatie bij elkaar brengen. Als je dat aan elkaar knoopt, dan heb je veel meer zeggingskracht dan wanneer je dat in je eentje doet.’

‘Ik werk samen met Pim Valentijn, lector en gezondheidswetenschapper, rond netwerkzorg. Hij zegt: we zijn veel te veel per opdracht gefinancierd. Je moet eigenlijk veel meer als regio verantwoordelijk worden voor de gezondheid van je populatie. Pim levert daarbij ook data aan de WHO over hoe preventie werkt: wat gebeurt er nou als je netwerkzorg inzet? Wat gebeurt er dan op collectief niveau? In plaats van dat we weer een pilot starten, waar we weer geld in stoppen en dan is het klaar. Dan weet je zeker dat het niet gaat landen.’

'Als er een PVV- of VVD-minister zit, dan weet je zeker dat er geen preventiebeleid komt'

Wat zou je dan doen als je minister van VWS was?

‘Als ik minister was, zou ik stoppen met steeds weer vierjarenbeleid maken. Anders blijf je afhankelijk van de willekeur van wie er in de regering zit. Als er een PVV- of VVD-minister zit, dan weet je zeker dat er geen preventiebeleid komt. Zit daar iemand van D66, dan wordt het misschien wat. Je hebt dus, net als destijds bij de Deltawerken, iemand nodig die boven de departementen staat en daar een tienjarenbeleid voor preventie kan inrichten. Net zoals in Singapore heb je een overheid nodig die zegt: we geloven erin, we gaan hierin investeren, tien jaar later oogsten we gewoon een gezondere samenleving. We hebben nu twee jaar beleid gehad van de PVV, er is niks bereikt en nu gaan we weer iets nieuws bedenken. Dat is niet duurzaam.’

Het beleid hangt nu eenmaal aan elkaar van periodes van vier jaar. Hoe krijg je zo’n Deltaprogramma Preventie voor elkaar?

‘Zo’n programma vergt lef om te zeggen: we doen het gewoon. Als 30% van de organisaties meedoet, kan de overheid niet meer wegkijken en moet ze zelf ook meedoen. Als we met z'n allen dit beleid bottom-up omarmen, gaan uitdragen en laten zien dat het werkt, dan moet de overheid er ook wel beleid op maken. Het zou natuurlijk heel mooi zijn als het belegd wordt in de beleidsnota’s van de overheid. Het kabinet moet zeggen: wij committeren ons eraan dat we in 2030 nog maar 30% van de Nederlanders overgewicht heeft, dat 80% van de Nederlanders voldoet aan de beweegnorm, 80% van de jongeren niet meer vapet, dan heb je duidelijke doelen. Bovendien committeren we ons aan een rookvrije generatie in 2030 of in 2035. Als je dat niet belegt, kun je het er ook niet op handhaven. Daar gaat het nu mis.’

‘Vergelijkbaar met het Deltaprogramma rond klimaatverandering zouden we een commissaris moeten krijgen voor preventie. Ik ben wel blij met D66, daar zit Wieke Paulusma, en hun programma is goed voor preventie. Als zij de minister van gezondheid en ook een staatssecretaris voor preventie leveren, dan hebben we een kans dat het gaat lopen. Alleen, ik beleg dat liever niet bij één partij, maar bij een onafhankelijke, niet-politiek gekleurde organisatie: de Deltawerken voor Preventie.’

'Mensen die erg gestrest zijn, logeren een paar dagen in zo'n glazen huis en zijn binnen no time stressvrij'

En heb je nog andere plannen als zorgondernemer?

‘Ik wil graag de preventieve leefstijlinterventie invoeren: de PLI als alternatief voor de GLI, de gecombineerde leefstijlinterventie, een programma dat gewoon in het zorgsysteem bekostigd moet worden. Dat betekent dat je eens per jaar een preventief medisch onderzoek krijgt. Als je de PLI laat lopen via de zorgverzekeringswet of via de werkgevers, dan kun je op tijd komen als iemand gezondheidsproblemen krijgt.’

‘De uitkomsten van het onderzoek laten zien of je iets moet veranderen. ‘Als alles goed is met je ben je groen. Ben je een beetje at risk, dan ben je oranje. Ben je rood, dan moet je meteen naar de huisarts of specialist. Die rood-oranje mensen kun je een PLI-traject laten volgen. De preventieve leefstijlinterventie betekent dat je 12 weken online wordt begeleid naar een gezondere leefstijl.’

‘Een ander project dat ik graag wil oppakken is Natuur voor Gezondheid. Daarbij laten we mensen verblijven in een glazen huis midden in de natuur. In Scandinavië is daarvoor al onderzoek gedaan en dat wil ik herhalen in Nederland. Ik wil laten zien wat natuur doet voor je gezondheid. Mensen die erg gestrest zijn, gaan een paar dagen in zo'n glazen huis logeren. Ze leven helemaal midden in de natuur en komen ze in no time weer helemaal uit de stress, zo blijkt. Het is fascinerend omdat ze in drie dagen met de natuur meeleven, heel snel weer in een stressvrije situatie komen. Ik zag een boeiend onderzoek in Scandinavië daarnaar en dacht: dit moeten we naar Nederland halen.’

‘Wat ik hoop, is dat we over vijf tot tien jaar een gezondere planetary health praktijk hebben'

En intussen wil je ook nog gewoon arts blijven? Hoe ziet je huisartsenpraktijk er over tien jaar uit?

‘Ik hoop dat we als regio verantwoordelijk worden voor de gezondheid. Dat is veel effectiever dan individuele preventie, als we met jou pas als diabeet een oplossing gaan zoeken. Het preventiestuk moet in de regio ingebed zijn. In plaats van met alle partijen preventie te doen, los van elkaar, moeten we samenwerken zodat we de regio gezonder krijgen. En daar word je op afgerekend. Welk percentage van jouw regio heeft overgewicht en welke middelen zijn daarvoor beschikbaar.’

‘Hier hebben we bijvoorbeeld een goede club, Gezond en Actief Harderwijk, die zich inzet voor bewegen. Toch zitten we hoger dan gemiddeld qua kinderen met overgewicht dan in de rest van Nederland. Dan zou het tof zijn als we met z’n allen afspraken maken, met kinder- en jeugdartsen, de huisartsen, de gemeente, het sociaal domein. Samen zorgen we dat het aantal kinderen met overgewicht in onze regio over vijf jaar gedaald is met 10%. In zo’n systeem werk je multidisciplinair, met naast de huisarts een leefstijlcoach en een sociaal werker. Preventie is dan common ground geworden. Ook bij chronische aandoeningen, ook al ben je ziek, moet het heel normaal worden om aan preventie te doen.’

Zelf geeft Sluiter wekelijks consulten in de natuur (zie: Huisarts Alja Sluiter over ‘het groene leefstijlgesprek’). ‘Wat ik hoop, is dat we over vijf tot tien jaar een gezondere planetary health praktijk hebben, een huisartsenpraktijk in een groene en gezonde praktijkomgeving. Daar stimuleren we mensen om meer te gaan wandelen en doen we wandelconsulten in de buitenlucht voor wie het wil. We doen dat in verbinding met de sportclubs, met de wijk, de buurthuizen en met werkgevers. Het klinkt heel futuristisch, maar dit kunnen we al lang.’

Dit is een verkorte versie van het artikel dat binnenkort in MedischOndernemen-magazine verschijnt.

Meer weten?

• Alja Sluiter (LinkedIn) en Bluezone4Life
• Plants for Joints
• Coalitie Leefstijl in de Zorg
• Huisarts en leefstijl
• Subconscious impact
• Huisarts Alja Sluiter over ‘het groene leefstijlgesprek’: ‘Druk niet je eigen agenda door, maar stel open vragen’