Carlo Leget over verlies en groei: ‘Rouw gaat niet weg en dat hoeft ook niet’

Mensen die door rouw en verlies worden getroffen vragen zich vaak af: waarom? En waarom ik? Volgens Carlo Leget, hoogleraar Zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek, is een betere vraag: hoe zorg ik dat deze ervaring betekenis krijgt? Thieu Heijltjes is onder de indruk van de visie die Leget samen met Mai-Britt Guldin ontwikkelde. Ze pleiten ervoor om de verbinding met verlies vast te houden, te ritualiseren en te waarderen.

Op 20 november 2025 gaf Carlo Leget, hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht, een lezing voor het Toon Hermans Huis in Weert over verlies, rouw en het omgaan met de grote vragen van het leven. Hij richtte samen met de Deense psycholoog en rouwdeskundige Mai-Britt Guldin het Centrum voor Rouw en Existentiële Waarden op. Samen schreven zij het boek Verlieskunst. Dat boek laat zien hoe verlies en rouw kunnen bijdragen aan persoonlijke groei.

De volle zaal was snel gebiologeerd door zijn rustige, warme stem. Hij vertelde hoe mensen door verlies en rouw kunnen worden getroffen en zich afvragen: waarom? En: waarom ik? Dat is echter niet de juiste vraag, vertelde hij. Je krijgt in zo’n situatie nooit een verklaring. Het gaat om het hoe: hoe zorg ik dat de ervaring betekenis krijgt? In de zoektocht in het leven naar wie ik ben, horen ook donkere zaken. Hoe dragen die bij aan mijn leven?

Steeds weer omgaan met verlies

Hij ontmoette Mai-Britt Guldin in een netwerk van deskundigen rond verlies en rouw. Zij is psycholoog en werkt in de palliatieve zorg. Hijzelf heeft een achtergrond als theoloog. Zij constateerden dat ze vanuit opleiding en professie verlies en rouw anders benaderden, maar merkten ook dat verlies en rouw niet alleen te maken hebben met de dood, maar veel breder aanwezig zijn in ons leven. We hebben voortdurend te maken met verlies en moeten daar steeds opnieuw een weg in vinden. Samen schreven ze het boek Verlieskunst: hoe kunnen we in ons leven steeds weer omgaan met tegenslagen en pijn? Maar er is ook geluk: in 2024 trouwden zij met elkaar.

Aspecten van rouw leren herkennen

In de lezing volgt Carlo Leget de inhoud van hun boek. Ik heb het deze zomer gelezen en vroeg mij toen af hoe ik hierover een recensie zou kunnen schrijven. Aanvankelijk vond ik het moeilijk om mijn mening te bepalen: het boek is bijzonder wetenschappelijk opgezet. Wat kun je daar als hulpverlener nu mee, was een vraag die me daarbij bezighield. We maken in de zorg heel veel verlies en rouw mee. Hoe herkennen we al die verschillende aspecten van rouw? Denk aan fysieke, emotionele, cognitieve, sociale en zingevingsaspecten.

De auteurs gaan uit van het zogeheten ‘integraal procesmodel’, een model dat ervoor zorgt dat er voor alle hulpverleners een ingang te vinden is bij het rouwproces. Afhankelijk van het aspect dat zich het meest toont, beschrijven zij hoe je als hulpverlener of naaste rouw en verlies in al zijn facetten kunt herkennen, duiden en mogelijk een ingang vindt.

In zijn betoog onderzoekt Leget eerst allerlei theorieën over rouw. Hij beschrijft het werk van Elisabeth Kübler-Ross, met haar boek Lessen voor levenden. Dan gaat hij in op de theorie van Johan Cullberg, die rouw ziet als de andere kant van liefde en als een poging om verbinding te blijven houden met dat wat je lief is. Vervolgens schetst hij de gedachte dat we rouwarbeid te verrichten hebben, zoals Sigmund Freud al stelde, en het duale procesmodel van Margaret Stroebe en Henk Schut, waarbij mensen heen en weer gaan tussen in en uit rouw zijn.

Verbinding houden met je verlies

Uiteindelijk komen Leget en Guldin uit bij het genoemde integraal procesmodel, dat ze propageren als een meer universele zienswijze. Immers, rouw gaat niet weg en hoeft ook niet weg. We integreren het in ons leven, ieder op onze eigen manier. De manier om verder te gaan met je leven is om de rouw er te laten zijn, ermee te leven. Zij pleiten ervoor om de verbinding met je verlies vast te houden, te ritualiseren en te waarderen. Meestal zal iemand dan, samen met zijn rouw, als persoon verder groeien.

Rouwreacties vanuit de hele mens

Vervolgens behandelt Carlo Leget de rouwreacties vanuit de hele mens. Hoe herkennen we en gaan we om met fysieke en emotionele aspecten? Hoe met cognitieve, sociale en zingevingsaspecten? En hoe gaan we om met de existentiële spanningen (concerns) in het leven: leven en dood, noodzakelijkheid en vrijheid, eenzaamheid en verbondenheid, zinloosheid en zinvolheid. Wat doe ik daarmee in mijn leven? Thema’s die ik ook ken van Irving Yalom, mijn favoriete existentiële schrijver en psychiater. Bijzonder was voor mij het begrip “resonantie” van Viktor Frankl. Als mens kun je je enkel openstellen en zo geraakt worden door iets of iemand. Je kunt niet zelf bepalen waardoor je geraakt zult worden.

Contact en meeleven bij verlies

Over het boek heb ik een paar dagen gedaan, maar de lezing vloog om en ik was erdoor geraakt. Misschien omdat ik het boek gelezen had, maar ik merkte dat veel mensen dezelfde ervaring hadden. Carlo Leget weet over rouw en verlies een boeiend betoog te houden, met veel voorbeelden en mooie beschrijvingen. Heel belangrijk is contact en meeleven bij verlies en rouw. Dan besef ik de waarde van ons Centrum voor Leven met en na Kanker: het Toon Hermans Huis in Weert, dat de psychosociale opvang verzorgt voor mensen met en na kanker. Maar ook al de andere 99 IPSO-centra in Nederland mag ik aanraden om Carlo Leget voor zo’n avond uit te nodigen.

Meer lezen?

• Presentatie ‘De kracht van kwetsbaarheid in verlies en rouw’, die prof. dr. Carlo Leget gaf bij het Vlaams Congres Paliatieve Zorg, 15 oktober 2024 Antwerpen
• Centrum voor Rouw en Existentiële Waarden, van Carlo Leget en Mai-Britt Guldin
• Verlieskunst, Over verlies, rouw en existentiële groei, Mai-Britt Guldin en Carlo Leget, Boom