Huisarts Jessie Neffke over duurzame zorg: ’Iedereen worstelt met zijn idealisme en de tijd die het kost’

Vanwaar uw betrokkenheid?

‘Dat komt voort uit mijn sterke rechtvaardigheidsgevoel. Ik heb een zwak voor alles en iedereen die niet voor zichzelf kan opkomen. Daarom ben ik ook eerst tropenarts geworden. Ik dacht: “In Nederland is de zorg goed genoeg, maar er zijn plekken waar mensen niet eens zorg krijgen. Dat is niet eerlijk.” Toen ik weer terug was in Nederland en huisarts werd, ging ik dat steeds meer op het klimaat betrekken. De natuur en de dieren kunnen niet van zich laten horen en zijn er wel de dupe van. Mensen die het meeste last hebben van klimaatverandering, die hoor je ook niet. Die hebben vaak geen stem.’

‘In 2019 viel bij mij het kwartje en ging ik op zoek naar wie al met het thema bezig was. Ik kwam Iris Wichers tegen, die zich inzette voor duurzame huisartsenzorg bij het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Tijdens corona ontmoette ik huisarts Dennis Pot en anderen die met duurzaamheid bezig waren, iedereen vanuit zijn eigen interessegebied. Als je slagen wilt maken en het voor huisartsen makkelijker wilt maken, moet je dat bij elkaar brengen. Instituten als LHV, NHG en pensioenfondsen moeten voorop lopen en huisartsen ondersteunen bij het verduurzamen.’

Maakt het uit wat huisartsen doen?

‘Ja, zeker als je kijkt naar medicijnen voorschrijven. Als huisartsen zijn wij de beroepsgroep die de meeste medicijnen voorschrijft, wat onder meer leidt tot vervuiling, CO2-uitstoot, energie-, grondstoffen- en watergebruik. Kijk je naar CO2-uitstoot en energieverbruik dan valt wat huisartsen kunnen doen in het niet bij de tweede lijn. Daar staan de hele dag apparaten aan en liggen mensen in bed. Ik denk ook dat wij als huisartsen een grote rol hebben om iedereen informeren, te laten zien waar we staan wat betreft klimaatverandering, vervuiling en de gezondheidsgevolgen. Uit onderzoek blijkt dat de huisarts een van de betrouwbaarste personen is voor veel mensen als het gaat om informatie over klimaatverandering. Als je aan mensen laat zien dat klimaat invloed heeft op hun eigen gezondheid, maken ze mogelijk meer duurzame keuzes.’

Hoe doet u dat in uw eigen praktijk wat betreft duurzaamheid?

‘Ik werk in Lombok, in een gezondheidscentrum met een apotheek, fysiotherapeuten en andere disciplines. Daar heb ik een groene commissie opzet, waarmee we het centrum adviseren over verduurzaming. Dat samen doen is leuk, je krijgt er energie van en bereikt samen vaak meer. Maar verduurzaming betekent ook verandering en dat levert fricties op. Daardoor zijn er ook dingen niet gelukt. Je moet steeds aan iedereen uitleggen waarom je dingen doet, anders hebben mensen het gevoel dat hen dingen worden afgepakt.’

‘We hebben bijvoorbeeld ingevoerd dat alles wat in het gezondheidscentrum wordt aangeboden vegetarisch is. Als wij dus een lunch organiseren is het vegetarisch of helemaal plantaardig. Daar gaan wel discussies over aan tafel. Je hoort de een zeggen: “Waarom mag ik vandaag geen vlees eten? Waarom wordt dat over mij besloten?” Anderen zeggen dan weer: “Wat goed, zo laten we ook zien waar we voor staan.”’

Wat doet u met de werkgroep Duurzaamheid van Zorggroep Huisartsen Utrecht Stad, een netwerk van zo’n 50 huisartsenpraktijken?

‘Van Zilveren Kruis kregen we financiering om toolkits te ontwikkelen en uit te rollen. Een praktijk kan zich nu aanmelden om mee te doen, om punten uit die toolkits op te pakken, bijvoorbeeld over het verminderen van afval of medicijnverspilling. Zo’n toolkit bevat lijstjes waarmee een praktijk kan kijken wat ze al goed doen, wat nog niet en wat ze nog kunnen aanpakken. Ze kunnen dan ook de opties zien en hoeven dat niet weer zelf uit te zoeken. Je kunt doen wat bij jouw praktijk past en daarbij begeleiden we ook. We hebben bijeenkomsten en we bellen collega's soms met de vraag: “Hoe gaat het, waar loop je vast, wat kun je aanpakken?” Zo hoeft het dus eigenlijk bijna geen werk te zijn, want huisartsen hebben maar heel weinig tijd.’

Gaan artsen al beter voorschrijven?

‘Als je kijkt in het nieuwste rapport van Gupta blijkt dat medicijnen de grootste vervuiler zijn in de zorg. Niet alleen vanwege CO2, maar ook door oppervlaktewatervervuiling, grondstoffengebruik, zoetwatergebruik, landgebruik. Het grootste deel van de vervuiling gebeurt niet in Nederland, maar op de plek waar de fabriek staat. Daar gaan alle grondstoffen naartoe en daar wordt het oppervlaktewater vervuild.’

‘Als je een specifieke pijnstiller wilt geven, zeg dan maar welke het minste vervuilend is. Daar hebben we nog geen antwoord op. Daar bestaan wel onderzoeken over, maar het ligt er aan in welke regio je woont. Welke waterzuiveringsinstallatie daar is, bepaalt wat duurzamer is. Bij de ene installatie is het beter om Ibuprofen te geven, dat wordt daar goed gezuiverd. Bij de andere is Diclofenac beter. Vaak weet je misschien wel dat iets heel vervuilend is, maar heb je geen alternatief. In Nederland zijn we al wel heel goed in bewust voorschrijven, dus geen medicijnen voorschrijven die niet nodig zijn.’

Drijft klimaatactie nog helemaal op vrijwilligerswerk?

‘Wel in de huisartsenzorg. Artsen nemen steeds vaker initiatieven en sluiten zich aan bij de Groene Zorgalliantie. Neem de lokale Green Teams en landelijke initiatieven als Zorg voor Klimaat, de Klimaatdokter, de Groene Huisarts en de Klimaatpsychologen. Tijdens corona had iedereen nog wel tijd over. Ondertussen zijn die initiatieven groot geworden en kosten ze ook veel meer tijd. Iedereen worstelt met zijn idealisme en de tijd die het kost. Zeker ook de beginnende dokters, die moeten ook gewoon een boterham verdienen naast hun duurzaamheidswerk. Ik heb die worsteling ook. Ik heb in mijn rooster gerommeld zodat ik nu een echte ‘duurzaamheidsdag’ heb op dinsdag. Ik werk geen halve dagen meer, waardoor ik daar nu een dag vrij voor heb.’

Dit is een gedeeltelijke voorpublicatie van een artikel uit MedischOndernemen 2.

Meer informatie over Jessie Neffke en haar inzet rond duurzaamheid: 

• De Klimaat Dokter 
• Duurzaamheid – HUS - Huisartsen Utrecht Stad 
• Duurzame voeding: adviezen voor zorgprofessionals 
• Een duurzaam Gezondheidscentrum Lombok