Jan Kremer over passende zorg: ‘Als minister zou ik richting geven, ruimte laten en ondersteunen’

Jan Kremer is hoogleraar Zorg en Samenleving aan het Radboudumc. Sinds vier jaar is hij bovendien speciaal gezant Passende Zorg bij het Zorginstituut, in opdracht van het ministerie van VWS. In die rol is zijn opdracht om de beweging naar passende zorg aan te jagen, beleid en praktijk te verbinden en partijen te adviseren. ‘Adviseren doe ik zonder last of ruggespraak. Dat betekent dat ik onafhankelijk opereer, zonder formele positie bij VWS. Ik sta dicht bij het beleid, maar ben ook geworteld in de praktijk. Omdat ik eerst medisch specialist was en daarna werkte bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en VWS, spreek ik zowel de taal van de zorg als die van het beleid.’

‘Solidariteit staat onder druk’

Kremer vertelt dat hij gedreven wordt door de ambitie de toegankelijkheid van de zorg te waarborgen in een vergrijzende samenleving. Door zijn ervaring in zowel de spreekkamer als de beleidsarena kan hij een verbindende rol spelen, denkt hij. ‘Mijn motivatie is dat mensen met lagere gezondheidskansen, die toch al kwetsbaar zijn, als we niets doen, steeds slechter toegang krijgen tot zorg. Solidariteit is in mijn ogen een belangrijke maatschappelijke waarde. Ik ben trots dat ik in een land leef waarbij we goed zorgen voor mensen die het misschien niet zelf kunnen betalen. Maar die solidariteit staat nu wel onder druk.’

‘Passende zorg is een groeiende beweging’

Kremer ziet het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Aanvullend Zorg- en Welzijnsakkoord (AZWA) als cruciale instrumenten in deze transformatie. De kracht ervan ligt volgens hem in de landelijke samenwerking die hiervoor op gang wordt gebracht. ‘Er zijn weinig landen die op zo’n manier met elkaar aan tafel zitten, waar verzekeraars, patiënten, overheid en aanbieders zo gelijkgericht aan de slag zijn met de toekomst.’ Dat mag geen bestuurlijke exercitie worden, benadrukt hij. ‘Passende zorg gaat over mensen in de praktijk: patiënten, cliënten, zorgverleners. Het werk gebeurt in de praktijk. De macrowereld is eigenlijk alleen maar ondersteunend aan die beweging.’

Ondanks de politiek roerige tijden is Kremer optimistisch over het momentum voor passende zorg. Terwijl de term vier jaar geleden nog een abstract begrip was, ziet hij nu overal initiatieven opbloeien .‘Ik word telkens verrast door wat ik in de praktijk zie gebeuren.’ Hij noemt voorbeelden als de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), die met alle organisaties spreekt over passende zorg, ziekenhuizen die hun strategie erop richten en allianties tussen ziekenhuizen en verzekeraars. (Zie bijvoorbeeld: ‘Passende zorg moet een lerende beweging worden’)

U zegt dat u veel mooie initiatieven ziet rond passende zorg. Wat is voor u hét schoolvoorbeeld?
‘‘Het Passend Behandelplan bij ouderen met kanker’ van het UMC Groningen is een prachtig voorbeeld omdat het de kern raakt. In plaats van meteen in de behandelreflex te schieten, voeren verpleegkundig specialisten eerst een gesprek over wat iemand belangrijk vindt in zijn leven. Dat gesprek leidt tot 27 procent minder interventies in de behandelketen. Dat is pure winst: betere zorg die beter past bij het leven van mensen, en die ook nog eens minder beroep doet op schaars personeel. Alle zorgverzekeraars hebben zich verplicht om jaarlijks tien goede voorbeelden van passende zorg te bekostigen. Als je dat volhoudt, krijg je vanzelf een beweging op gang.’

Ook in de eerste lijn signaleert hij successen. ‘In Gorinchem zorgde betere samenwerking tussen huisartsen en het ziekenhuis voor een sterke daling van onnodige verwijzingen. Of denk aan de anesthesist in Nieuwegein die besloot om ouderen die op een operatielijst staan nog een keer te spreken, met de huisarts en de verpleegkundige erbij, waardoor 20 procent van die operaties niet nodig bleek.’

Ook het AZWA ondersteunt passende zorg. Welke doelen moeten daarbij volgens u absoluut worden verwezenlijkt?
‘De twee transitiedoelen uit het AZWA zijn leidend. Ten eerste: het personeelstekort – het verschil tussen het aantal beschikbare mensen en de zorgvraag – moet met 100.000 worden verkleind. Ten tweede: iedereen moet binnen de daartoe gestelde normen behandeld worden. Die scherpte verbindt enorm. Het zou niet helpen als de ene partij de ene kant op gaat en de andere partij de andere kant. Met deze transitiedoelen zie je echt dat we dezelfde kant op bewegen. Dat geeft op zichzelf al versnelling.’

‘Er zijn afspraken gemaakt die de praktijk echt helpen om met passende zorg aan de slag te gaan. Bovendien legt het akkoord een sterke verbinding met het sociaal domein. Dat vind ik cruciaal. Want we zoeken nu vaak professionele antwoorden op maatschappelijke tragiek, terwijl veel oplossingen in de samenleving liggen.’

Zal het AZWA daadwerkelijk helpen om de zorgkloof te verkleinen?
‘De urgentie wordt overal gevoeld. Voor de eerste lijn biedt het AZWA steun. Er zijn afspraken gemaakt om de continuïteit van huisartsenzorg te waarborgen, de samenwerking in regio’s te verbeteren en de administratieve druk te verlagen. Dat zijn doorbraakafspraken. Het is niet één oplossing, maar een reeks stappen die samen de beweging versterken.’

‘Vier jaar geleden moesten we nog uitleggen wat passende zorg eigenlijk is. Nu zie ik het overal gebeuren. De Inspectie voor de Gezondheidszorg praat met alle ziekenhuizen over passende zorg. Zelfstandige klinieken verbinden hun accreditatie eraan. Ziekenhuizen als het HMC in Den Haag kiezen passende zorg als kern van hun strategie. Jonge zorgprofessionals haken massaal aan. Ik kreeg vandaag een bericht van een jonge huisarts: ‘Ik ben huisarts en aanstaande praktijkhouder. Ik maak me zorgen om passende zorg en wil graag bijdragen. Heeft u tips?’ Zulke berichten kreeg ik vier jaar geleden nooit.’

Martin Schalij, hoogleraar cardiologie en bestuurder van de Universiteit Leiden, zei dat cardiologen eigenlijk in het buurthuis spreekuur moeten houden. Dat is de plek waar mensen komen die tot hun nek in de schulden zitten en daar hartinfarcten van krijgen. Is dat hoe zorgverleners moeten leren denken?
‘Ja, dat is helemaal niet ver gezocht. Een krachtig voorbeeld is dat van het BovenIJ Ziekenhuis in Amsterdam-Noord, dat meedeed aan het programma ‘Beter Samen in Noord’. Zij toonden aan dat je door oorzaken van stress in de wijk aan te pakken, zoals schulden, het zorggebruik drastisch kunt verminderen. Dat zijn geen losse experimenten meer: dankzij afspraken in het AZWA krijgen dit soort initiatieven de wind mee, worden ze navolgbaar en willen verzekeraars ze vergoeden.’

Als we kijken naar de eerste lijn, wat is er dan afgesproken in het AZWA?
‘De partijen hebben afspraken gemaakt over de versterking van de eerstelijnszorg en hoe je dat borgt. Ook is vastgelegd dat huisartsen met een vaste populatie werken en hoe je dat ondersteunt en makkelijker maakt. Verder is afgesproken hoe met financieel maatwerk de continuïteit van huisartsenzorg in de regio’s overeind meten blijven. Ook heel praktische zaken over de participatie in avond-, nacht- en weekenddiensten en crisisdiensten met de ggz en vvt. Heel belangrijk, want daar wringt de schoen het meest.’

Als u minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zou worden, wat zou u dan doen?
Jan Kremer benadrukt dat hij noch de leeftijd, noch de ambitie heeft voor een ministerschap. ‘Om te beginnen zou ik de richting die we nu met het AZWA zijn ingeslagen – hoe we goed voor elkaar gaan zorgen in een vergrijzende samenleving – verankeren en uitdragen. Want de noodzaak daarvoor blijft de komende tientallen jaren hetzelfde. Ik zou dat politiek legitimeren en verankeren.’

‘Ten tweede zou ik veel ruimte overlaten aan de zorgprofessionals in de sector en heel bescheiden zijn in oplossingen vanuit het beleid. Politici hoeven niet te komen met allerlei oplossingen, want mensen in de samenleving weten zelf heel goed wat er nodig is. Ik zou dus ruimte geven aan professionals en burgers. En ten derde: ik zou onderzoeken waar voorlopers in deze transformatie tegenaan lopen. Waar zit het systeem hen in de weg? Hoe kunnen we de belemmeringen wegnemen? Ik zou dus richting geven, ruimte laten en ondersteunen waar nodig.’

‘Doorbraakafspraken zijn nodig op vele onderdelen’

‘In het AZWA vind ik de term ‘doorbraakafspraken’ sterk, omdat we daarmee erkennen dat we het niet kunnen oplossen met één afspraak, maar dat er doorbraken nodig zijn op vele onderdelen. Daarmee kun je een beweging op gang brengen. Als zo’n beweging eenmaal op gang is, is die niet meer te stuiten. De grote vraag is: hoe kunnen we voor iedereen die dat nodig heeft de juiste zorg bieden die bijdraagt aan het leven? We willen in Nederland de zorg niet rantsoeneren en zeggen: jij krijgt het wel en jij niet. We proberen het juist op een mensgerichte manier te doen.’

Meer lezen?

• Jan Kremer als  speciaal gezant Passende Zorg bij het Zorginstituut
• ‘Passende zorg moet een lerende beweging worden’
• Het programma ‘Beter Samen in Noord’