Damiaan Denys: ‘Zelfvertrouwen ontstaat als je je beperkingen leert kennen’

maandag 14 december 2020
timer 7 min
Angst heeft te maken met het kennen van de eigen grenzen, stelt filosoof en psychiater Damiaan Denys. Hij hield zijn keynote ‘Met veerkracht, optimisme en werkplezier 2021 in’ tijdens het online congres Mondzorgpraktijk Anno nu op 12 december. ‘In de coronacrisis worden we misschien wel voor 80 procent door angst bepaald.’

Damiaan Denys  is hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam en behandelt patiënten met angst- en dwangstoornissen. Hij is hoofd van de afdeling Psychiatrie van het Amsterdam UMC en geeft theatervoorstellingen over onder meer angst. Naar aanleiding van de stelling ‘Met veerkracht, optimisme en werkplezier 2021 in’ hield hij een betoog over angst – en hoe die te voorkomen.

Het tweede online deel van Mondzorgpraktijk Anno Nu is op woensdagavond 16 december a.s.   Lees meer en neem deel >>

 

‘Door angst gedreven’

‘Als psychiater kom ik weinig mensen tegen die in staat zijn vanuit autonomie en redelijkheid te denken en te handelen. Ik kom veel meer mensen tegen die door angst gedreven worden dan door redelijkheid. De New York Times signaleerde enige jaren geleden al, dat de samenleving een angstcultuur is geworden. Angst komt veel meer voor dan vroeger, zo heeft bijna de helft van de Amerikanen angst. Er is zelfs sprake van een economie van de angst, waarin angst wordt gecultiveerd om mensen geld te laten uitgeven. Mensen spenderen veel geld om maar een gevoel van veiligheid te kopen.’

 

‘Angst wordt in hoge mate door de context bepaald. Stel dat er een vrouw met een blauwe boerka onze kamer binnenkomt, is onze eerste impuls angst. Wij raken niet nieuwsgierig naar de cultuur waaruit deze vrouw voorkomt, hoe ze leeft of eet, maar zijn bang voor een bom omdat ze in ons beeld mogelijk een terrorist is.’

 

‘Een vleermuis zijn’

Angst bepaalt dus voor een groot deel ons gedrag, maar wat is dat dan. angst? ‘Ik heb in mijn werk als psychiater veel mensen gesproken, maar nog nooit heb ik iemand ontmoet die precies kan omschrijven hoe zijn of haar angst precies voelt.’ Hij verwijst voor de onmogelijkheid de angst van de ander te kennen, naar het essay van de filosoof Thomas Nagel ,‘ What is it like to be a bat?’.  ‘Je kan je nooit inbeelden hoe een vleermuis zich voelt, simpelweg omdat je niet de hersenen van een vleermuis hebt. Zo is het ook moeilijk om je te verplaatsen in de geest van een ander. Daarbij kennen we onze eigen angsten al moeilijk. Tegelijk is het zo dat we in de coronacrisis misschien wel voor 80 procent door angst worden bepaald.’

 

Schrik, vrees en angst

Denys analyseert dan het fenomeen ‘angst’ aan de hand van drie aspecten: schrik, vrees en angst zelf. ‘De eerste vorm van angst is schrik. Dat is een autonome reactie die ontstaat bij een gebeurtenis waarbij je je reactie niet onder controle hebt, omdat deze voortkomt uit ons zenuwstelsel. Bij een vliegtuig dat crasht zie je bij mensen drie oerreacties: freeze, fight en flight. Bij een crash is soms te zien dat de flight reactie de meeste mensen in veiligheid brengt. De tweede vorm van angst is vrees, en dat is de vrees die ontstaat door de aanblik van een bepaald object. Dat gebeurt bijvoorbeeld als we tegenover een stier staan.’

 

Denys laat een foto zien van een gladde zee. In de volgende foto is een haaievin zichtbaar. ‘De derde vorm van angst is angst zelf, waarbij we bang zijn voor iets dat zou kunnen gebeuren. Angst ontstaat dus vaak uit de gedachte aan een mogelijk gevaar, hoewel er geen feitelijk gevaar aan ten oorsprong hoeft te liggen. We wandelen in een donker en dat kan angst oproepen, bijvoorbeeld angst voor een boze wolf.’

 

‘Podiumvrees’

Angst heeft te maken met het kennen van de eigen grenzen, is een van de centrale stellingen van Denys. Een voorbeeld is de angst van mensen voor spreken in het openbaar. ‘Spreken voor een publiek maakt bang. Dat is een gevolg van de zelfreflectie: wie ben ik eigenlijk dat ik dit zou kunnen? Daarbij spelen ook controleverlies dat angst veroorzaakt en de anticipatie. Dat wil zeggen de verbeelding over wat er mis kan gaan op het podium.’

 

Met andere woorden: we creëren steeds een denkbeeldige werkelijkheid en zijn daar vervolgens bang voor. ‘Neem het voorbeeld van een leeg terrarium in de studeerkamer van een vriend. Voor het terrarium staat het bordje ‘King cobra’. Als je daar binnenkomt en dat ziet, ga je toch vermoeden dat er ergens in de kamer een cobra is. Door het toekennen van betekenis creëren we het idee dat er iets gevaarlijks aanwezig is, hoewel dat helemaal niet het geval hoeft te zijn.’

 

‘Paniek door de Damschreeuwer’

Denys geeft als voorbeeld de opschudding op de Dam bij Dodenherdenking op 4 mei 2010. Door de schreeuw van de ‘Damschreeuwer’ ontstond er paniek, waarbij de koninklijke familie in veiligheid werd gebracht, een flink deel van de aanwezigen weg begon te rennen en er zo’n 60 -70 mensen gewond raakten. De paniek kon ontstaan uit een klimaat van angst, angst voor terrorisme, waaraan ook de aanslag bij Koninginnedag in Apeldoorn op 29 april 2009 had bijgedragen. ‘Dat was de context: in Apeldoorn was opnieuw duidelijk geworden dat aanslagen mogelijk zijn. Tegelijk is er ook zoiets mogelijk als moed: je hoort iets ongewoons tijdens Dodenherdenking, maar je blijft gewoon staan.’

 

‘Vertrouwen krijgen’

Denys vraagt zich af wat er tegenover het concept angst kan worden geplaatst. Hij wijst op het onderzoek van een Engelse journalist dat ruimte om buiten te spelen steeds kleiner is geworden. Dat heeft te maken met het vertrouwen waarmee kinderen opgroeien. ‘Kon zijn opa zich nog in een gebied van zes mijl rond zijn ouderlijk huis bewegen, bij zijn vader was dat nog maar een mijl. Diens kinderen mochten nog maar een halve mijl van huis vandaan.’ Een ander mechanisme dat speelt is controleverlies. ‘Een man achter het stuur en een vrouw op de passagiersstoel hebben een andere beleving van veiligheid. Degene die het stuur vast heeft, heeft meestal een veel realistischer inschatting van mogelijk dreigend gevaar, dan iemand die niet aan het stuur zit.’

 

‘Bang voor vrijheid’

‘Angst is de duizeligheid van de vrijheid’, citeert Denys de Deense filosoof Kierkegaard. ‘Iemand die aan de rand van de afgrond staat, kan in de verleiding komen erin te springen, uitsluitend omdat de mogelijkheid tot springen bestaat.  We zijn niet bang om te sterven, we zijn bang voor de vrijheid. Om die reden is het ook dat we vaak terugdeinzen als we grote beslissingen moeten nemen. Als ik mijn partner verlaat, sta ik op het punt echt vrij te worden.’

 

‘Vertrouwen door grenzen te kennen’

Denys laat ten slotte een film zien met een freeclimber die tegen overhellende rotswand 1,5 kilometer omhoog kan klimmen, louter gebruikmakend van zijn handen, voeten en spierkracht. ‘Als je vertrouwt kun je anticiperen, ga je er vanuit dat de geanticipeerde wereld in harmonie is met de werkelijke wereld. Als je weet waar je grenzen liggen, kun je ook met vrijheid omgaan. Als je een kind van 12 speelruimte geeft, leert het vertrouwen op zichzelf, doet het nieuwe ervaringen op. De kunst om te vertrouwen, ook in de coronacrisis, heeft te maken met die zelfervaring. Door na te gaan wat je niet kunt, kun je zelfvertrouwen opbouwen en leer je je beperkingen kennen. Vertrouwen is dus een geloof in de harmonie tussen mijn anticipatie en de werkelijkheid.’

 

Link:  Filosoof en psychiater Damiaan Denys: ‘Met veerkracht, optimisme en werkplezier 2021 in’ , MedischOndernemen, 9 december 2020

 

Het tweede online deel van Mondzorgpraktijk Anno Nu is op woensdagavond 16 december a.s.   Lees meer en neem deel >>

Foto: Shutterstock

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.
damiaan

Meer artikelen met dit thema

person_outlineBlog

‘What happens when you stop micro-managing’

27 mrt om 15:30 uurtimer4 min

Op LinkedIn gaat een filmpje rond. Zeven paarden staan klaar voor een race. Het startschot klinkt, en één werpt…

Lees verder »

Uw werknemer meldt zich ziek. Wat nu?

27 mrt om 15:00 uurtimer4 min

Alle bedrijven krijgen er wel eens mee te maken: een zieke werknemer. Waar moet u als werkgever allemaal…

Lees verder »
Sule Karagan, expert Werkgeversdesk en senior jurist arbeidsrecht bij VvAA
all_inclusiveAchtergrondartikel

Personeelsdossier en dossieropbouw: Nooit te laat om mee te beginnen

26 mrt om 13:00 uurtimer4 min

Een goed opgebouwd personeelsdossier kan doorslaggevend zijn bij een conflict of als je ontevreden bent over…

Lees verder »
flash_onNieuws

Cao Huisartsenzorg 2024-2025 vastgesteld

21 mrt om 13:19 uur

De Cao Huisartsenzorg regelt de arbeidsvoorwaarden voor het ondersteunend personeel binnen de…

Lees verder »
all_inclusiveAchtergrondartikel

Zes essentiële onderdelen van de arbeidsovereenkomst

14 mrt om 13:00 uurtimer4 min

Een arbeidsovereenkomst opstellen is meer dan een kwestie van kiezen. Je moet namelijk wel weten wat de…

Lees verder »
person_outlineBlog

Buitenlandse tandartsen zijn broodnodig. Wie doet er mee?

14 mrt om 12:00 uurtimer3 min

De schier oeverloze strijd voor meer opleidingsplaatsen voor tandartsen is zinloos, als er niet tegelijkertijd…

Lees verder »
person_outlineBlog

Grip op verzuim in de zorg: Hoe zetten we het dalende ziekteverzuimpercentage door?

7 mrt om 15:17 uurtimer4 min

De zorg blijft één van de meest veeleisende sectoren om in te werken. Werknemers verzorgen dagelijks talloze…

Lees verder »
Timo Hans Stress is een kunst www.timohans.nl
person_outlineBlog

Ga stress te lijf met ‘Stress is een kunst’

6 mrt om 16:00 uurtimer4 min
Het gebruikelijke recept als je last hebt van stress is rust. Maar is dat echt de beste therapie? In ‘Stress is…
Lees verder »