‘Meer gezonde jaren voor iedereen’: een unieke beschrijving van wat preventie oplevert

dinsdag 5 november 2024

timer 5 min

‘Meer gezonde jaren voor iedereen’ biedt een compleet overzicht van wat er in Nederland aan preventie mogelijk is. (Foto: Sandor Gora/Shutterstock)

Hoelang en hoe gezond we leven, is in Nederland oneerlijk verdeeld. Als je theoretisch bent opgeleid en daarmee je geld verdient, leef je acht á negen jaar langer dan iemand die praktisch werk doet. Bovendien leef je ook een groter aantal jaren in optimale gezondheid, terwijl mensen die praktisch werk hebben gedaan al vroeg sukkelen met hun gezondheid. Hoogste tijd voor meer preventieve maatregelen die de gezondheidskloof verkleinen, zo betoogt Paul van der Velpen (samen met anderen) in ‘Meer gezonde jaren voor iedereen. Bouwen aan volksgezondheid’.

De grote verschillen in gezondheid zijn al jaren bekend. Op allerlei niveaus vragen professionals en beleidsmakers zich dan ook af wat eraan gedaan kan worden. In het Integraal Zorg Akkoord zijn afspraken gemaakt over een nieuwe preventie-infrastructuur. Gemeenten, zorgverzekeraars en GGD-en zoeken naar oplossingen. Als lid van de Adviesraad Sociaal Domein in onze gemeente word ik met dezelfde vragen geconfronteerd. Wat kunnen wij onze gemeenten adviseren zodat burgers een beter en gezonder leven krijgen? Ligt de oplossing wel bij gemeenten?

Meest gezonde generatie

Nederland moet in 2040 de gezondste generatie hebben grootgebracht. Dan zijn de kinderen die in 2025 worden geboren vijftien jaar oud. Het landelijke doel is dat in 2040 alle Nederlanders ten minste vijf jaar langer in goede gezondheid leven. Op de tweede plaats is het doel dat de gezondheidsverschillen tussen de ‘lage’ en ‘hoge’ sociaaleconomische groepen met 30% moet zijn afgenomen. Bovendien moet in 2040 de ziektelast door een ongezonde leefstijl en -omgeving met 30 % zijn afgenomen.

Versnippering van preventie

Paul van der Velpen is al vanaf 1995 werkzaam in de publieke gezondheid en is perfect op de hoogte van alle preventieve methoden. De eerste negen hoofdstukken van zijn boek gaan over welke preventieve technieken, ideeën en experimenten er bestaan. Hij beschrijft dat uitputtend. Nu wordt er al veel gedaan aan preventie, maar de aanpak is versnipperd over verschillende actoren, niveaus en bestuurslagen. Van een aantal zaken is goed onderzocht wat de schadelast voor de burger is en wat men moet doen om die schade te beperken.

Landelijke aanpakken succesvol

Op de eerste plaats is het Rijksvaccinatieprogramma zeer effectief. Het beschermt ons tegen ernstige infectieziekten, waartegen meestal geen remedie bestaat. (Zie mijn vorige boekbespreking: ‘In gezonde staat’: pandemieën bepaalden de geschiedenis - en mogelijk ook de toekomst, 1 oktober 2024) Vervolgens zijn ook de bevolkingsonderzoeken effectief gebleken: vroegdiagnostiek voor borst- en darmkanker en de hielprik bij pasgeborenen. Ook is bekend dat stoppen met roken tien gezonde jaren toevoegt. Wenselijk is verder een landelijke aanpak tegen overgewicht, middelengebruik, bewegingsarmoede, gokverslaving en armoedestress.

Langetermijnbeleid ontbreekt

Landelijk vinden er veel experimenten plaats, maar ook hier is het beeld dat ze versnipperd zijn en na afloop onvoldoende worden onderzocht en gedocumenteerd. De 342 Nederlandse gemeenten beslissen op grond van eigen programma’s waar ze aan mee doen, en dat is meestal een beslissing die iedere vier jaar opnieuw wordt genomen. Langetermijnbeleid bestaat nauwelijks. Tegelijkertijd doen huisartsen, ziekenhuizen en andere instellingen ook veel preventief werk, naast hun curatieve taak. Denk aan de griepvaccinatie. Duidelijk is dat er voor iedere leeftijd een veelheid aan preventieve mogelijkheden zijn, om nog meer gezonde jaren te kunnen winnen.

Onmacht van de expert

Ieder hoofdstuk van ‘Meer gezonde jaren voor iedereen’ sluit af met een samenvatting. Zo ontstaat er een compleet overzicht van wat er in Nederland aan preventie mogelijk is en welke nieuwe methoden er zijn. Al lezend proef ik de onmacht van de expert, die allerlei mogelijkheden ziet, waarna beleidsmakers vaak toch anders beslissen. Zo blijven veel doelen moeilijk haalbaar, tenzij de politiek op nationaal niveau kiest voor een langjarig, consequent preventiebeleid. Vooral vanaf hoofdstuk 10 is de frustratie bij mensen met een hart voor de publieke gezondheid, tussen de regels te lezen. Deskundigen die weten wat er eigenlijk moet gebeuren, maar te vaak meemaken dat het toch niet lukt.

Bezuinigen op preventie-infrastructuur

Die beschermende rol van de overheid krijgt in de politiek vaak geen prioriteit. De regering bezuinigt nu al op een preventie-infrastructuur die een mogelijke nieuwe pandemie beter het hoofd kan bieden. Hoofdstuk 11 biedt aanbevelingen om te komen tot een regionale preventie-infrastructuur. Terwijl de decentralisatie voor de curatieve zorg en het sociaal domein mogelijk voordelen bood, zijn die er voor de preventie niet omdat daarvoor landelijk langjarig beleid nodig is. Van der Velpen doet met zijn medeauteurs vijf aanbevelingen om die opgave wel te realiseren. Daarbij dient de vrijblijvendheid te verdwijnen: zo is directe financiering nodig en een coördinerend regeringscommissaris, zoals ook de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (RVS) adviseerde.

Unieke beschrijving

Komen er meer gezonde jaren voor iedereen? Niet alleen zijn er politieke reserves, maar ook de individualisering en het neoliberalisme vormen hierbij grote obstakels. In heel Europa zijn fietshelmen de regel, maar in Nederland is het de keus van het individu of hij of zij een helm gebruikt. Jaarlijks bestaat 40 procent van de 700 verkeersdoden uit fietsers. De uitholling van de zorg, met een hoog eigen risico en beperkingen voor fysiotherapie en tandheelkunde, werkt eveneens averechts.

Van der Velpen schrijft dat sinds de tandheelkunde uit de basisverzekering is gegaan, de gezondheid van burgers daalt vanwege aandoeningen ten gevolge van slecht tandheelkundig onderhoud. Als je geen geld hebt, schiet de tandarts er vaak bij in. Het boek van Paul van der Velpen biedt zo een unieke beschrijving van alles wat er in Nederland aan preventie gedaan wordt en hij schetst helder hoe de preventie verbeterd kan worden. Het is daarom een prima boek voor onze beleidsmakers onder het motto: beter voorkómen dan genezen.

Bestelinformatie:

Paul van der Velpen (redactie), Meer gezonde jaren voor iedereen. Bouwen aan volksgezondheid, Uitgeverij SWP, 2024

Recente blogs over dit thema: