Jaap van der Stel: ‘Ook verpleegkundigen kunnen duurzame initiatieven nemen én agenderen’

Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat is opgebouwd uit hoofdstukken waaraan telkens een andere expert heeft bijgedragen, om het onderwerp vanuit meerdere invalshoeken te benaderen. De rode draad: verpleegkundigen kunnen én moeten meer doen dan ze traditioneel mochten. ‘Ze mogen initiatieven nemen, beleid beïnvloeden en hun stem laten horen. Die ruimte is er, maar je moet hem wel pakken,’ benadrukt Jaap van der Stel.

Duurzaamheidsdoelen VN

Hij schetst drie hoofdlijnen waarop verpleegkundigen zich kunnen richten bij verduurzaming. De eerste is de bijdrage vanuit de bredere duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties (SDG’s). ‘Gezonde voeding, armoedebestrijding, scholing, huisvesting – dat zijn allemaal factoren die invloed hebben op gezondheid,’ zegt hij. ‘Verpleegkundigen kunnen signaleren dat er tekorten zijn in een wijk en initiatieven nemen richting gemeenten en instanties.’

Zorg verduurzamen

De tweede lijn is het verduurzamen van de zorg zelf. Denk aan minder reizen door digitale consulten, energiegebruik binnen instellingen of kritisch kijken naar medicatiegebruik. ‘Een online consult van vijf minuten kan soms net zo effectief zijn als een fysiek bezoek. En dat bespaart tijd, geld én uitstoot. Ook bij huisartsen kunnen ze zaken als demedicaliseren heel goed aankaarten. De nieuwe generaties staan gewoon open ten aanzien van de inbreng van verpleegkundigen. Een voorbeeld is een ‘greenteam’ op een intensive-careafdeling, waar verpleegkundigen werken aan een meer duurzame IC.’

Gezondheidseffecten klimaatverandering

Een derde, groeiend thema zijn de gezondheidseffecten van klimaatverandering. Van der Stel wijst op toenemende hittestress, de opmars van tropische ziekten en de gevolgen van luchtvervuiling. ‘Verpleegkundigen moeten weten wat te doen bij hitte gerelateerde klachten, hoe bepaalde medicijnen anders kunnen werken bij warm weer, en wie er extra kwetsbaar is: ouderen, kinderen, mensen met chronische ziekten.’ Ze hebben kortom meer nieuwe kennis nodig. ‘Verpleegkundigen die werken op een ambulance in een hittesituatie, moeten weten hoe je handelt als je iemand op straat vindt die een beroerte heeft gehad. Hoe behandel je die persoon?’

Cultuuromslag

Het ontbreken van duurzaamheid als thema in de bestaande verpleegkundige opleidingen verklaart volgens Van der Stel waarom dit thema nog niet breed verankerd is in de beroepspraktijk. ‘De huidige generatie van rond de 40 heeft in hun opleiding niets over duurzaamheid meegekregen. Daarom is dit het eerste hbo-leerboek op dit terrein.’

Een actieve rol durven spelen bij de inzet op verduurzaming, vraagt ook om een cultuuromslag bij verpleegkundigen. ‘Veel verpleegkundigen zijn nog te bescheiden. Maar ik hoor geen verhalen dat ze worden teruggefloten als ze zich uitspreken – integendeel. De tijd is rijp, artsen staan daar ook veel meer voor open. De solistische zorgverlener bestaat nauwelijks meer. Verpleegkundigen werken in teams, met artsen, praktijkondersteuners en fysiotherapeuten. Binnen die samenwerking kunnen ook zij duurzame initiatieven nemen – van signaleren tot agenderen én handelen.’

Persoonlijk welzijn

Het boek is ontstaan uit de samenwerking tussen HBO-docenten, verpleegkundigen en onderzoekers. ‘De meeste coauteurs komen uit het HBO, vaak met een verpleegkundige achtergrond. Zij bekijken de zorg nu vaak vanuit een onderzoeks- of onderwijsrol. De lector verpleegkundig leiderschap stimuleert bijvoorbeeld in het Alrijne Ziekenhuis (Leiden) duurzame projecten,’ legt Van der Stel uit.

Een belangrijk onderwerp in Duurzaam Zorgen is ten slotte ook het persoonlijk welzijn van zorgverleners. ‘Een arts of verpleegkundige moet eerst goed voor zichzelf zorgen. Anders kun je nooit goed een ander helpen. Misschien help je die ene patiënt, maar ben je uitgeput voor de volgende. Het gaat niet alleen over klimaat, maar ook over hoe je als team veerkrachtig blijft. Je moet als zorgprofessional kortom ook aan je eigen duurzaamheid werken. Anders houd je het niet vol.’

Bestelinformatie:

Jaap van der Stel e.a., Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat. Praktijkgerichte gids voor verpleegkundestudenten en zorgprofessionals, uitgeverij BSL, 2024 Bestelinformatie: Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat

Meer lezen:

• 'Klimaatpsycholoog' en bosbouwer Jaap van der Stel: ‘Bewustzijn van klimaatproblemen bij professionals kantelt nu’
• Klimaatpsychologie. Hoe psychologie bijdraagt aan een duurzaam leven. Redactie: Jaap van der Stel, Sara Wortelboer, Sara Helmink, Boom, juni 2024
• Veerkracht bij klimaatverandering. Behoud van gezondheid en welzijn, Jaap van der Stel, SWP, 2019
• Platform Stichting Klimaatpsychologie, De Groene Zorgalliantie, De Groene Huisarts, Zorg voor Klimaat, Netwerk Voedselbosbouw
• What keeps the world’s top climate scientists up at night?, The Guardian, mei 2024