Huisarts Iris Wichers vertrekt bij het NHG: ‘Klimaatverandering moet gewoon bovenaan alles staan’

Op haar laatste dag bij het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) blikt huisarts Iris Wichers terug op tien jaar bijdragen aan onder meer verduurzaming van richtlijnen voor de huisartsenpraktijk. Ze werkte anderhalve dag per week bij het NHG, naast haar eigen praktijk. ‘Twee banen werd uiteindelijk te veel. Ik ga nu drie dagen in mijn praktijk werken en neem even de tijd om te bedenken wat ik daarnaast wil doen.’

Iris Wichers is huisarts in het Amsterdamse gezondheidscentrum Holendrecht en werkte als wetenschappelijk medewerker bij het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) bij de afdeling Richtlijnontwikkeling. Vanuit een persoonlijke drive om iets met duurzaamheid te doen, wist ze het onderwerp stevig op de agenda van het NHG te krijgen. Duurzaamheid moet nu standaard worden meegenomen bij de herziening van richtlijnen. ‘Als wetenschappelijk medewerker begeleid je het herzieningsproces: je beoordeelt literatuur, stelt werkgroepen samen, begeleidt die en voert zoekvragen uit voor medisch-inhoudelijke aanbevelingen.’

U was ambitieus: maak duurzaamheid onderdeel van elke richtlijn, was uw pleidooi in 2021. Is dat gelukt?
‘Duurzaamheid wordt nu in elk geval standaard meegenomen in het richtlijnherzieningsproces. Medewerkers en werkgroepleden moeten er dus aan denken, zo staat het nu in onze handleiding. Hoe je duurzaamheid meeneemt en weegt, blijft lastig, want veel is nog onbekend. Bijvoorbeeld: wat is duurzamer bij de behandeling van schurft: een orale tablet of een crème? Daarbij kun je kijken naar het effect op oppervlaktewater, maar je weet vaak niet hoe het geproduceerd is.’

'Hoe je duurzaamheid meeneemt en weegt, blijft lastig'

‘Een groot deel van ons werk gaat over medicatie. Van alle medicijnen die in openbare apotheken worden uitgegeven, wordt 80% door huisartsen voorgeschreven, bleek uit onderzoek in het Verenigd Koninkrijk. Het zou dan helpen als richtlijnen ook een keuze bieden: dit medicijn is duurzamer, kies daarom bij voorkeur dit middel.’

De NHG-richtlijnen bepalen dus voor een groot deel hoe met medicijnen wordt omgegaan. Wordt dat ook altijd opgevolgd?
‘Ja. Neem bijvoorbeeld bloeddrukbehandeling. In de multidisciplinaire richtlijn staat dat je begint met één van enkele groepen geneesmiddelen. Het NHG schrijft een formularium dat gebruikt wordt in Prescriptor, een voorschrijfsysteem waarin op basis van kosten een voorkeursmiddel wordt gekozen. Bijvoorbeeld: bij cholesterolremmers hebben rosuvastatine en atorvastatine de voorkeur op basis van kosten, omdat de effectiviteit vergelijkbaar is met alternatieven. Je kunt ook verder kijken: welk middel belandt in het oppervlaktewater of waar wordt het geproduceerd? Het RIVM kijkt naar productie en levenscyclusanalyses, maar dat is lastig omdat fabriekslocaties vaak wisselen. Of een middel in Brazilië of India geproduceerd wordt, maakt veel uit voor de voetafdruk.’

De richtlijn opstellen lijkt één ding, maar hoe ze worden opgevolgd is ook belangrijk. Wat is uw beeld daarvan?
‘Nivel heeft daar onderzoek naar gedaan. Bijvoorbeeld: als in de richtlijn voor urineweginfecties een ander middel als eerste keus komt, volgen huisartsen dat trouw op. Richtlijnen geven handvatten: uit ledenpeilingen weten we dat huisartsen blij zijn dat ze er zijn en gebruiksvriendelijkheid bieden.’

Een klassiek voorbeeld zijn inhalatoren. Sommige verzekeraars zouden de milieuvriendelijke poederinhalator niet vergoeden. Klopt dat?
‘Toen de nieuwe keuzetabellen werden gemaakt, wees een enkele zorgverzekeraar preferente middelen aan zonder poederinhalatoren. Vanuit NHG en LHV is toen gezegd: als er twee toedieningsvormen zijn, moeten beide beschikbaar zijn. De zorgverzekeraar moet daarin meegaan. Dat was geen onwil, maar ze bleken hiervan niet op de hoogte. Ik heb nu geen zicht op of alle verzekeraars beide vormen vergoeden, maar op basis van de richtlijnen zouden de zorgverleners de vrijheid moeten hebben te kiezen uit beide toedieningsvormen.’

‘De grootste invloed zit in je eigen keuzes: kies voor duurzaam vervoer, energie en voeding’

Welke rol kan de beroepsgroep zelf spelen bij duurzaamheid, buiten het medicijngebruik?
‘De grootste invloed zit in je eigen keuzes: kies voor duurzaam vervoer, energie en voeding. Een plantaardig dieet is extreem effectief en relatief goedkoop om CO₂-reductie te bewerkstelligen. Het zou miljarden aan investeringen schelen om de klimaatdoelen te halen als we zouden switchen naar plantaardig dieet. Het scheelt bijvoorbeeld 10 tot 15 procent van de CO2-reductie van het totaal, dat nodig is om de klimaatdoelen te halen. Daarom zou het bovenaan moeten staan. Zoals Caring Doctors zegt: plantaardig eten is super urgent. Je mag af en toe best dierlijk eten, maar dan wel zoals onze grootouders het deden: één keer per week.’

‘Daarnaast is minder fossiele brandstoffen gebruiken cruciaal. Huisartsen zijn gemiddeld vermogender, dus ons eigen gebruik telt. Drie grote stappen zijn: plantaardig eten, minder fossiele brandstoffen en stoppen met dosisaërosolen. De afvalstroom in de huisartsenpraktijk is marginaal. Belangrijker is overstappen op groene energie. En kijk naar vervoer: heb je nog twee auto’s, kan dat niet anders?’

Hoe doen huisartsen het als beroepsgroep? Zijn ze actief genoeg aan het verduurzamen?
‘Ik zie veel mooie initiatieven en genoeg handvatten. Bijvoorbeeld het e-handboek De Groene Huisartsenpraktijk, workshops, e-learning, de Milieubarometer. Die laatste wordt nog te weinig gebruikt, terwijl meten heel stimulerend werkt. Vaak helpt het als een student de gegevens verzamelt: dan wordt het leuk om als praktijk te doen.’

In hoeverre worden die tools ook regionaal ingezet?
‘We hebben samen met InEen en LHV een handleiding gemaakt voor spoedposten en regio-organisaties. Daarmee kunnen regio’s huisartsen ondersteunen bij verduurzaming en het invullen van de barometer. Huisarts Dennis Pot kreeg een vergoeding van een verzekeraar om praktijken van de Regionale Huisartsen Organisatie Gooi en Omstreken de barometer te laten invullen.’ (Zie: ‘Groenste huisarts’ Dennis Pot: ‘Het is gek dat ik in 2021 nog de eerste ben’, 20 mei 2021)

‘Meten blijft op de lange termijn belangrijk. We moeten uitstoot straks opnemen in het jaarverslag, al is dat nu uitgesteld voor kleine bedrijven en praktijken. In de praktijk is het gebruik van tools vrijwillig. Je kunt ze gebruiken, maar er is nog geen EU-verplichting om in je jaarplan iets over duurzaamheid te schrijven zoals bij grotere bedrijven.’ (Zie ook: Adriaan van Engelen (MPZ): ‘Duurzaamheid staat binnen vijf jaar op de rit’, 2 maart 2020)

Hoe nuttig is een middel als de Quickscan Duurzame Huisartsenpraktijk?
‘Dat is een compacte samenvatting van het e-handboek waarmee je maatregelen kunt afvinken. Dat is een goed voorbeeld van een handige tool, al gaat het vaak om kleine maatregelen. De Quickscan wordt via RegiozorgNU in Noordwest Utrecht bij veel praktijken ingezet. Helaas hebben we nog geen collectieve routekaart voor verduurzaming vanuit de beroepsverenigingen. Dat zou moeten: met elkaar heldere doelen stellen, zoals in 2030 nog maar 40% dosisaërosolen voorschrijven. Daarvoor zijn dappere bestuurders nodig die de urgentie voelen.’ (Zie: Sam Siemssen (RegiozorgNU): ‘Quickscans maken verduurzamen haalbaar’, 1 september 2025)

'Preventieve zorg draagt niet per se bij aan duurzaamheid'

Hoe effectief is de Green Deal eigenlijk? Wat levert het op?
‘Heel nuttig om samenwerking te stimuleren met partijen die eerst niet gewend waren samen te werken. Dat was ook de bedoeling. Wat ik jammer vind, is dat preventie en duurzaamheid vaak in één adem worden genoemd. Preventieve zorg draagt niet per se bij aan duurzaamheid.’

Is minder vlees eten niet ook preventief?
‘Deels wel. Rood en bewerkt vlees vermijden is goed voor de gezondheid. Maar plantaardig eten is vooral enorm effectief voor duurzaamheid. Of je er echt langer van leeft, weten we niet precies. Ook bij goede preventie gebruiken mensen vaak later alsnog veel zorg. Preventie is belangrijk, maar het is niet automatisch duurzaam. Door preventie en duurzaamheid steeds samen te noemen, vertroebel je de discussie.’

‘Uiteindelijk gaat het om fossielvrij vervoer, niet vliegen, plantaardig eten en dosisaërosolen vermijden. Broeikasgassen hadden er allang uit gemoeten. We moeten weerstand bieden tegen industrieën die verandering tegenhouden. Zoals het ook  schandalig is dat voedselindustrieën zoveel invloed hebben: slechte voeding veroorzaakt ziekten, waarvoor vervolgens weer medicijnen nodig zijn. Zo zitten we in een ziek systeem. Minder en onbewerkt eten is ook minder milieubelastend.’

'We missen gewoon dappere bestuurders en politici'

Alle initiatieven vanuit de beroepsgroepen  – van de Quickscans, Milieubarometer tot met Caring doctors en de Groene Zorg Alliantie – zijn blijkbaar nog heel hard nodig?
‘Absoluut, want we missen gewoon dappere bestuurders en politici. We moeten dan benadrukken dat we mensen niet in het ootje moeten nemen met dat er zo’n gigantisch probleem zou zijn met migratie. We worden straks zelf migrant als de Atlantische warme golfstroom wegvalt. Migratie is van alle tijden, het is een stompzinnige discussie. Klimaatverandering moet gewoon bovenaan alles staan. Het is allesomvattend.’

‘Ik heb het idee dat iedereen in zijn onderbuik voelt dat het niet goed gaat. Als je op vakantie bent zie je bosbranden. Dan denk je: dat gaat niet goed. Mensen stoppen ook met de krant lezen, vanwege het vele slechte nieuws. Dat hoor je iedereen nu zeggen. We zijn moedeloos en steken liever onze kop in het zand. Maar de crux is: stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. We moeten dus stemmen op politieke partijen die de waarheid spreken.’

U klinkt nogal fel. Wat gaat u zelf nu doen?
‘Ja, behoorlijk. Eerst wil ik energie terugkrijgen, want twee banen is veel. Ik neem nu even de tijd om te bedenken wat ik hierna wil. Het is leuk om terug te kijken: wat is er allemaal gebeurd, wat vond ik leuk? Vooral de samenwerking met andere partijen zoals LHV, InEen, RIVM, de Landelijke Organisatie van Aspirant Huisartsen (Lovah) en anderen was inspirerend. Zeker in coronatijd toen de videocalls explodeerden, hing er een geweldige energie.’

Meer weten? Neem dan deel aan het webinar 'Quickscan Duurzame huisartsenpraktijk’

Het webinar vindt plaats op 10 september van 11.30 tot 12.30 uur. De sprekers zijn: huisarts Diana Lucassen, bestuurder Sam Siemssen (RegiozorgNU) en programmamanager Ilyes Machkor (Zilveren Kruis). Ga voor meer informatie en inschrijven naar: Webinar Actueel 'Quickscan Duurzame huisartsenpraktijk: lokaal, regionaal en landelijk’

Lees ook:

• Huisarts Iris Wichers: ‘Maak duurzaamheid en milieu onderdeel van elke richtlijn’, 1 juni 2021
• Ilyes Machkor (Zilveren Kruis) over verduurzaming: ‘Verzekeraar en zorgaanbieder staan te vaak tegenover elkaar’, 28 augustus 2025
• Het dossier Duurzaamheid