Jaap van der Stel: ‘Ook verpleegkundigen kunnen duurzame initiatieven nemen én agenderen’

maandag 5 mei 2025
timer 4 min
'Klimaatpsycholoog' en bosbouwer Jaap van der Stel

Jaap van der Stel: ‘Verpleegkundigen werken in teams, met artsen, praktijkondersteuners en fysiotherapeuten. Binnen die samenwerking kunnen ook zij duurzame initiatieven nemen.’ (Foto: Jaap van der Stel)

Volgens Jaap van der Stel, emeritus-lector geestelijke gezondheidszorg en klimaatpsycholoog, is het hoog tijd dat verpleegkundigen een actieve rol durven te spelen bij de verduurzaming van de zorg. In zijn boek Duurzaam Zorgen (2024) laat hij zien hoe verpleegkundigen zich kunnen positioneren als veranderaars binnen hun vakgebied. Ook in de eerste lijn.

Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat is opgebouwd uit hoofdstukken waaraan telkens een andere expert heeft bijgedragen, om het onderwerp vanuit meerdere invalshoeken te benaderen. De rode draad: verpleegkundigen kunnen én moeten meer doen dan ze traditioneel mochten. ‘Ze mogen initiatieven nemen, beleid beïnvloeden en hun stem laten horen. Die ruimte is er, maar je moet hem wel pakken,’ benadrukt Jaap van der Stel.

Duurzaamheidsdoelen VN

Hij schetst drie hoofdlijnen waarop verpleegkundigen zich kunnen richten bij verduurzaming. De eerste is de bijdrage vanuit de bredere duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties (SDG’s). ‘Gezonde voeding, armoedebestrijding, scholing, huisvesting – dat zijn allemaal factoren die invloed hebben op gezondheid,’ zegt hij. ‘Verpleegkundigen kunnen signaleren dat er tekorten zijn in een wijk en initiatieven nemen richting gemeenten en instanties.’

Zorg verduurzamen

De tweede lijn is het verduurzamen van de zorg zelf. Denk aan minder reizen door digitale consulten, energiegebruik binnen instellingen of kritisch kijken naar medicatiegebruik. ‘Een online consult van vijf minuten kan soms net zo effectief zijn als een fysiek bezoek. En dat bespaart tijd, geld én uitstoot. Ook bij huisartsen kunnen ze zaken als demedicaliseren heel goed aankaarten. De nieuwe generaties staan gewoon open ten aanzien van de inbreng van verpleegkundigen. Een voorbeeld is een ‘greenteam’ op een intensive-careafdeling, waar verpleegkundigen werken aan een meer duurzame IC.’

Gezondheidseffecten klimaatverandering

Een derde, groeiend thema zijn de gezondheidseffecten van klimaatverandering. Van der Stel wijst op toenemende hittestress, de opmars van tropische ziekten en de gevolgen van luchtvervuiling. ‘Verpleegkundigen moeten weten wat te doen bij hitte gerelateerde klachten, hoe bepaalde medicijnen anders kunnen werken bij warm weer, en wie er extra kwetsbaar is: ouderen, kinderen, mensen met chronische ziekten.’ Ze hebben kortom meer nieuwe kennis nodig. ‘Verpleegkundigen die werken op een ambulance in een hittesituatie, moeten weten hoe je handelt als je iemand op straat vindt die een beroerte heeft gehad. Hoe behandel je die persoon?’

Cultuuromslag

Het ontbreken van duurzaamheid als thema in de bestaande verpleegkundige opleidingen verklaart volgens Van der Stel waarom dit thema nog niet breed verankerd is in de beroepspraktijk. ‘De huidige generatie van rond de 40 heeft in hun opleiding niets over duurzaamheid meegekregen. Daarom is dit het eerste hbo-leerboek op dit terrein.’

Een actieve rol durven spelen bij de inzet op verduurzaming, vraagt ook om een cultuuromslag bij verpleegkundigen. ‘Veel verpleegkundigen zijn nog te bescheiden. Maar ik hoor geen verhalen dat ze worden teruggefloten als ze zich uitspreken – integendeel. De tijd is rijp, artsen staan daar ook veel meer voor open. De solistische zorgverlener bestaat nauwelijks meer. Verpleegkundigen werken in teams, met artsen, praktijkondersteuners en fysiotherapeuten. Binnen die samenwerking kunnen ook zij duurzame initiatieven nemen – van signaleren tot agenderen én handelen.’

Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaatPersoonlijk welzijn

Het boek is ontstaan uit de samenwerking tussen HBO-docenten, verpleegkundigen en onderzoekers. ‘De meeste coauteurs komen uit het HBO, vaak met een verpleegkundige achtergrond. Zij bekijken de zorg nu vaak vanuit een onderzoeks- of onderwijsrol. De lector verpleegkundig leiderschap stimuleert bijvoorbeeld in het Alrijne Ziekenhuis (Leiden) duurzame projecten,’ legt Van der Stel uit.

Een belangrijk onderwerp in Duurzaam Zorgen is ten slotte ook het persoonlijk welzijn van zorgverleners. ‘Een arts of verpleegkundige moet eerst goed voor zichzelf zorgen. Anders kun je nooit goed een ander helpen. Misschien help je die ene patiënt, maar ben je uitgeput voor de volgende. Het gaat niet alleen over klimaat, maar ook over hoe je als team veerkrachtig blijft. Je moet als zorgprofessional kortom ook aan je eigen duurzaamheid werken. Anders houd je het niet vol.’


Bestelinformatie:

Jaap van der Stel e.a., Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat. Praktijkgerichte gids voor verpleegkundestudenten en zorgprofessionals, uitgeverij BSL, 2024 Bestelinformatie: Duurzaam Zorgen. Verpleegkunde in een veranderend klimaat


Meer lezen:

 

Reactie toevoegen

Beperkte HTML

  • Toegelaten HTML-tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Regels en alinea's worden automatisch gesplitst.
  • Web- en e-mailadressen worden automatisch naar links omgezet.
  • Lazy-loading is enabled for both <img> and <iframe> tags. If you want certain elements skip lazy-loading, add no-b-lazy class name.

Meer artikelen met dit thema

Janneke De Jong-Vries - De Buitenfysiotherapeut - Foto Evelien Eijpelaar
flash_onNieuws

Zorgprofessionals bundelen krachten voor ‘Natuur op Recept’

1 mei om 13:00 uurtimer3 min

Steeds meer eerstelijnszorgverleners als huisartsen en fysiotherapeuten zetten actief in op het gebruik van…

Lees verder »
mic_external_onInterview

Sarah Floris en Carrie Waller (Praktijk Noorderlingen): Laagdrempelige leefstijlzorg tegen de klippen op

30 apr om 15:30 uurtimer5 min

Op de gevel van Praktijk Noorderlingen in Amsterdam-Noord staat niet met grote letters ‘leefstijlartsen’. Toch…

Lees verder »
flash_onNieuws

Audit duurzaamheid voor huisartsenpraktijken: bewustwording, teaminzet en praktische actie

17 apr om 13:00 uurtimer5 min
Huisartsenpraktijken die deelnemen aan NHG-Praktijkaccreditering kunnen vanaf deze maand kiezen voor de nieuwe…
Lees verder »
‘Geen pillen maar paprika’s’
person_outlineBlog

Duurzaamheid in de apotheek: Een noodzaak voor de toekomst

21 mrt om 08:45 uurtimer3 min

In deze tijd waarin duurzaamheid steeds belangrijker wordt, staat ook de farmaceutische sector voor een…

Lees verder »
Diana Lucassen
mic_external_onInterview

Quickscan helpt bij overstap naar duurzaam voorschrijven: ‘Sta stil bij elke pil’

24 feb om 12:00 uurtimer6 min
Met de nieuwe ‘Quickscan Duurzaam voorschrijven' wil De Groene Huisarts het voor huisartsen en apothekers…
Lees verder »

Duurzaamheid in de zorg: welke stappen zet u?

19 dec 2024 timer3 min

In deze blog hebben we het over duurzaamheid in de zorg. Duurzaamheid wordt steeds belangrijker in de huidige…

Lees verder »
Michel van Schaik (Foto: Rabobank)
mic_external_onInterview

Michel van Schaik (Rabobank) over de zorg en eerste lijn in 2040: ‘Bouw geen ziekenhuis of praktijk, maar een vitaliteitscampus’

19 nov 2024 timer8 min

Michel van Schaik, directeur gezondheidszorg bij de Rabobank, blikt vooruit naar de zorg in 2040. Samen met…

Lees verder »
mic_external_onInterview

Evelyn Brakema over het Groene Zorg Festival: ‘Steeds meer zorgverleners bijten zich vast in thema klimaat’

26 sep 2024 timer6 min

De steun voor vergroening in de zorgsector groeit snel, signaleert Evelyn Brakema,…

Lees verder »