Rutger de Graaf over ‘Natuur op Recept’: ‘We weten allang dat natuur helpt. Maar hoe organiseer je dat?’

Rutger de Graaf begeleidt als adviseur zorginnovatie vaak pilots en zorgt dat de juiste mensen erbij betrokken zijn: professionals, financiers, wetenschappers én ook de cliënten zelf. ‘Een succesvol innovatieproject in de zorg heeft een multidisciplinair team nodig. Mijn rol is om te zorgen dat alle spelers betrokken zijn en dat het programma professioneel wordt begeleid.’

Hoe raakte u betrokken bij initiatieven die de natuur inzetten in de zorg?

‘Ik werkte destijds als adviseur voor het programma ‘Grijs, Groen & Gelukkig’, een initiatief van IVN, het Instituut voor Natuureducatie, dat ouderen wilde verbinden met de natuur. IVN is een grote organisatie met meer dan 20.000 leden, vol ideeën om natuur dichter bij mensen te brengen. Ik werkte toen ook voor bij instellingen voor ouderenzorg, dus die werelden kwamen samen.’

Was u meteen overtuigd van het effect van natuur op gezondheid?

‘Nee, ik was eerst sceptisch. In de zorg zijn we gewend te kijken naar medicijnen en interventies, niet naar natuur. Toen ik me in de data verdiepte, zag ik dat het onderwerp uitgebreid onderzocht is. Talloze peer reviewed studies tonen aan dat natuur bijdraagt aan een betere stemming, sociale interactie, herstel, creativiteit en ontspanning. ‘

De Graaf verwijst naar de tientallen internationale onderzoeken die bij elkaar zijn gebracht op de website van het ‘groene’ wijkzorgcentrum Pennemes in Zaanstad (’Ruimschoots bewezen: natuur is gezond’). ‘Ook Nederlandse wetenschappers als Jolanda Maas en Jan Hassink hebben hier veel over gepubliceerd. De data zijn overtuigend en laten zien dat natuurinterventies effect hebben op gezondheid en welzijn. Wat mij verbaasde is dat deze kennis nog maar beperkt is doorgedrongen tot de reguliere zorgpraktijk.’

Wat is Collectief Natuurinclusief?

‘Het collectief is een publiek-privaat samenwerkingsverband dat werkt aan een natuurinclusief Nederland. Het Collectief geeft via het domein Gezondheid aandacht aan actielijnen als Vergroening van zorgterreinen als helend landschap en Natuur op Recept. De Groene GGZ implementeert een deel van de actielijn Vergroening zorgterreinen. Ik werk zelf voor de actielijn Natuur op Recept.’

Wat houdt ‘Natuur op Recept’ precies in?

‘Het programma heeft twee doelen. Ten eerste willen we een ambassadeursnetwerk opbouwen van eerstelijnsprofessionals – huisartsen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten – die geïnteresseerd zijn in het thema. We ondersteunen hen met praktische informatie, inspirerende webinars en kennisdeling. Ten tweede streven we ernaar dat in elke provincie minimaal 25 eerstelijnsprofessionals Natuur op Recept gaat inzetten. We ondersteunen daarom pilots waarin natuur daadwerkelijk wordt ingezet als interventie.’

Zijn er al pilots gestart met huisartsen en andere zorgverleners?

‘Zeker. Verschillende huisartsen, fysiotherapeuten en praktijkondersteuners zetten al de natuur in. Een voorbeeld is Natuur op Recept in de Reeshof in Tilburg dat inmiddels drie jaar bestaat. Mensen maken samen ‘natuurmomenten’ mee, wandelen bijvoorbeeld in groepjes. We zien bij verschillende projecten dat hierdoor het gesprek tussen arts en patiënt daardoor verandert, dat mensen meer ontspannen zijn en zelf vaker de natuur opzoeken.’

Wat zijn de reacties van huisartsen en andere zorgverleners op dit initiatief?

‘Over het algemeen zijn de reacties heel positief. Een door Collectief Natuurinclusief georganiseerd webinar met professionals in april trok 65 geïnteresseerden. Sommigen werken al met natuurinterventies, bijvoorbeeld door wekelijks te wandelen met een groep patiënten. Anderen zijn nieuwsgierig, maar weten nog niet goed hoe ze het kunnen inpassen in hun praktijk. Die variatie in ervaring willen we benutten: we brengen mensen met elkaar in contact en verzamelen goede voorbeelden.’

Hoe vinden die pilots hun weg naar de praktijk? Melden huisartsen zich aan of benadert Collectief Natuurinclusief hen?

‘Dat gaat beide kanten op. In sommige regio’s benaderen wij zorgverleners actief, in andere gevallen melden zij zich zelf aan omdat ze al iets doen met natuur of daar ideeën over hebben. Het is echt een wisselwerking. We stimuleren mensen die al actief zijn en helpen hen verder, bijvoorbeeld met contacten in de natuursector.’

Is de financiering al geregeld? Wordt ‘Natuur op Recept’ al vergoed door zorgverzekeraars?

‘Collectief Natuurinclusief biedt een basisfinanciering om een netwerk op te zetten. De volgende fase is om werken aan verdere opschaling. Over de effectiviteit is veel bekend. Er is al voldoende bewijs voor eerstelijnsprofessionals om door te verwijzen.’

‘Feitelijk kunnen huisartsen en praktijkondersteuners die doorverwijzen naar natuur, en huisartsen die meelopen met patiënten, al gewoon declareren bij zorgverzekeraars. Het probleem ligt bij het kunnen declareren van ondersteuning door bijvoorbeeld natuur- en wandelcoaches. Daarnaast zijn er ook nog andere financieringslijnen zoals via de Wet maatschappelijke ondersteuning. We bespreken dit thema tijdens volgende Natuur op Recept-webinars om ideeën, suggesties en knelpunten te inventariseren.’

Is er al een standaard formule voor hoe Natuur op Recept kan worden ingezet in de praktijk?

‘Nee, er is nog geen vast model. We zien allerlei vormen ontstaan. Sommige huisartsen verwijzen door naar de natuur. Anderen gaan zelf met hun patiënten naar buiten. We zijn een handreiking aan het opstellen met professionals  waarin werkzame principes staan beschreven. Daarvoor verzamelen we goede voorbeelden en praktijkervaringen.’

‘We verzamelen nu praktijkvoorbeelden, bouwen het netwerk verder uit en voeren gesprekken over hoe je (structurele) financiering zou kunnen organiseren. Ondertussen hopen we dat steeds meer professionals natuur als waardevolle aanvulling op hun zorgaanbod gaan zien. Want het is geen geitenwollensokkenverhaal – het is evidence-based zorg.’

Wat zeggen jullie tegen praktijkhouders die interesse hebben?

‘Onze boodschap is tweeledig. Eén: sluit je aan bij het netwerk, zodat je kennis en inspiratie op  kunt opdoen én delen. Twee: vertel ons wat je nodig hebt. Sommigen hebben vooral informatie nodig, anderen willen weten hoe ze goed kunnen verwijzen naar organisaties die natuur inzetten. Wij helpen waar we kunnen.’

• ’Ruimschoots bewezen: natuur is gezond’, Overzicht internationale onderzoeken, ‘Grijs, Groen & Gelukkig’, Collectief Natuurinclusief

• Zorgprofessionals bundelen krachten voor ‘Natuur op Recept’, 1 mei 2025