Doodgewoon, leven met de dood. Praten over ziekte, afscheid en dood.

In onze cultuur is de dood een onderwerp waar we het liever niet over hebben. We plannen alles in ons leven: van je eerste kamer tot je grootste huis, van kleine projecten tot je hele loopbaan, van gezinsuitbreiding tot erfenissen. Maar je levenseinde plannen, nadenken over je einde en alle gedachten hierover bespreken met je geliefden, of zelfs je wensen hierover vastleggen, dat is nog niet gebruikelijk. Praten over de dood, dat zijn we dus niet gewend.

Toen ik nog verpleegkundige in de terminale thuiszorg was, zat de roze olifant naast het bed van degene die dood zou gaan. Zij maakte het de families niet altijd makkelijk. Zij loste direct op als zij aandacht kreeg. Dan was er vervolgens vriendelijkheid, openheid en echt contact mogelijk.

Grenzen aan de maakbaarheid

In deze tijd van vergrijzing, zorginfarcten en covid-19 trompettert die grote roze olifant luid om aandacht. We negeren haar massaal. We praten over opschaling, afschaling, zorginfarcten, overbelasting, eenzaamheid, vaccineren, code zwart, we willen nog ouder worden en we eisen de beste zorg en medische behandelingen. We hebben overal een mening over en ondertussen gaan veel mensen dood, zonder tools om daar vriendelijk mee om te gaan. Toegeven dat er grenzen zijn aan de maakbaarheid van het leven vraagt om voorbereiding, vaardigheden, inzichten en moed.

Ga er rustig voor zitten

Hieronder een paar gedachten als een eerste aanzet om ‘gewoon’ over de laatste fase van het leven, het afscheid en Vrouwe Dood te praten. Het kan nu nog! En het geeft rust en vrede als je weet dat je te zijner tijd handelt in de geest van degene van wie je houdt. Het geeft ook rust als zaken waarvan je weet of voelt dat ze spelen, wél uitgesproken worden. In plaats van voorzichtigheid en net doen of het onderwerp niet bestaat (die olifant), ga je er nu rustig voor zitten met elkaar. Dat is eerst eng en later echt een opluchting. Als je het moeilijk vindt om dit soort gesprekken te voeren, kun je er iemand bij vragen, bijvoorbeeld de huisarts, een verpleegkundige, een goede vriend of iemand van de kerk.

Praten over ziekte, afscheid en dood 

Kies die onderwerpen die passen bij je eigen situatie. Je kunt praten over:

• Jullie beleving van de ziekte.
• De behandeling van de ziekte, over consequenties van wel of niet behandelen. Is alle informatie aanwezig?
• Gevoelens. Welke emoties zijn er?
• Vrienden en familie. Wat moet nog gezegd en gedaan worden?
• Deze levensfase. Is er ondersteuning nodig? Wie helpt jullie hierbij?
• Wensen voor deze laatste periode, bijvoorbeeld: ‘Ik wil mijn geboortehuis nog een keer zien’ of ‘Ik wil nog een keer met jou naar die speciale muziek luisteren’.
• Kwaliteit van leven, met daarbij de vragen: ‘Wat wil je (nog) wel?’ en ‘Wat wil je niet (meer)?’ Niet behandelen en niet ouder worden is namelijk óók een optie.
• Je kunt ook praten over de plaats waar iemand wil sterven: thuis of in een hospice?
• Concrete aanwijzingen voor hoe er gehandeld moet worden in geval van bijvoorbeeld pijn of benauwdheid. Wil de zieke dat er gereanimeerd wordt tijdens de laatste levensfase? Wie is er eventueel gemachtigd om namens de zieke op te treden?

Er zijn mooie boeken geschreven die je apart of samen kunt lezen, zoals de boeken van Manu Keirse. Verder zou je lid kunnen worden van de Nederlandse Vereniging voor Euthanasie. Zij verstrekken informatie over het bespreekbaar maken van de dood en het plannen van je levenseinde. Hun tijdschrift Relevant beveel ik van harte aan, daar staan ook altijd boekbesprekingen in die betrekking hebben op het einde.

Bespreek alles

Mijn vader is 89 en woont nu 8 jaar alleen sinds mijn moeder is overleden. Elk jaar vullen we opnieuw alle papieren van de NVVE in en bespreken die met de huisarts. Mijn vader wil niet dement worden, hij wil niet naar een verpleegafdeling en niet in coma liggen. Hij wil beslist niet dat de maatschappij opgezadeld wordt met iemand die heel veel geld kost. Hij neemt heel rustig beslissingen over wat hij wel en niet wil. Toen alles de eerste keer ondertekend en besproken was met de huisarts, zijn we met taart en koffie in een café gaan vieren dat hij verantwoording neemt voor het leven én de dood. (Maria)

Laten we dapper zijn met het oog op de toekomst. En dan bedoel ik juist ook de media en de beleidsmakers. Laten we met elkaar leren om doodgewoon te leven met Vrouwe Dood. In openheid, waardigheid en vrede.

Meer informatie

• www.nvve.nl – Nederlandse Vereniging voor Euthanasie.
• www.kleingeluk.nu – Maria Grijpma en Inge Jager, Klein Geluk-serie voor Zorg en Welzijn.
• www.lannoo.be/nl/manu-keirse - Manu Keirse is klinisch psycholoog en de autoriteit in België en Nederland als het om verdriet, verlies en de laatste levensfase gaat.