Een kwestie van dood en leven

De romans van Irvin D. Yalom (1931) behoren tot mijn absolute favorieten. Vooral aan ‘De Schopenhauer-kuur’ heb ik veel leesplezier gehad. Yalom is naast auteur, ook een wereldberoemd psychiater op het gebied van groepstherapie en de existentiële psychiatrie. Zijn thema’s zijn omgaan met onze basale eenzaamheid, de dood, onze angsten en de zinloosheid van ons bestaan. Zijn werkwijze is inlevend, persoonlijk, maar gaat steeds uit van de rede. Hij is een volger van Epicurus: ‘Als we leven is de dood er niet, als de dood er is leven wij niet’. Probeer dus zo veel mogelijk uit dit ene leven te halen. Hij is, net zoals Spinoza, areligieus.  

Marilyn Yalom-Koenick (1932-2019) is eveneens schrijfster, maar ook hoogleraar Franse cultuur en letterkunde en later hoofd van het Centrum voor Vrouwenstudies aan de Stanford Universiteit. Haar thema’s zijn de Europese cultuur door de eeuwen heen en de vrouwenemancipatie. Als het multipele myeloom, waar Marilyn aan lijdt, therapieresistent is geworden, stelt zij Irvin voor om samen een boek te schrijven over deze periode van haar ziekte.  

Haar laatste levensjaar 

Zo ontwikkelt zich een verhaal van haar laatste levensjaar en de periode van rouw in het eerste half jaar na haar overlijden. Van dag tot dag beschrijven zij wat er gebeurt en wat dat met ieder van hen doet. De confrontatie met de eindigheid van alles. Leven tussen hoop en vrees. Met elkaar in gesprek blijven. De pijn en het lijden. De palliatieve fase en de euthanasie. En dan een aantal hoofdstukken over de ruwe werkelijkheid van het rouwen. Tenslotte de moed om de draad van het leven weer op te pakken. 

In mijn tijd als huisarts heb ik dit soort verhalen vaak van nabij meegemaakt. En zoals Irvin en Marilyn het beschrijven is het heel authentiek en herkenbaar. Hoe de hoop op herstel verdwijnt, de ontkenning van de situatie niet is vol te houden, en langzaam het afscheid bespreekbaar wordt. Het lijden wordt vervolgens zo ondraaglijk dat doorgaan niet meer hoeft. 

Laatste weken 

Dan dringen zich de verschillen op zoals zo-een-jaar in Nederland gaat. Het gemis van een generalistische huisarts, die de begeleiding thuis van de specialist overneemt. Hoe de huisarts hier het levenseinde bespreekbaar maakt en meegaat tot dat einde. Hoe mensen hier hun eigen persoonlijke wensen kunnen hebben. Irvin en Marilyn moesten in Californië veel zelf uitzoeken. Dat lukte dankzij hun academisch netwerk, maar de gewone man in Californië ontbeert kennis, kwaliteiten en middelen.  

Geweldig was het om te lezen, hoe de palliatieve arts van het hospice de begeleiding in de laatste weken thuis overneemt. Dat kennen we in ons land weer niet. Men spreekt in Californië over euthanasie voor iets dat wij uitsluitend zouden benoemen als ‘hulp bij zelfdoding’. Marilyn moest zelf een dodelijke cocktail drinken via een rietje. Daartoe moest ze helder zijn en de kracht hebben om dat glas leeg te drinken. De kans dat zo iets mislukt is groter dan bij een injectie. Maar dat is in Californië weer verboden. 

Minutieuze beschrijving 

Als Marilyn overlijdt is zij 87 jaar en Irvin 88 jaar. Hij dwingt zich na haar overlijden om zijn eigen rouwproces minutieus te beschrijven. Een proces dat hij eigenlijk zou moeten kennen, omdat hij groepen heeft begeleid van mensen die hun partner hebben verloren. Dan ontdekt hij dat het nog ingrijpender is om je partner te verliezen, dan hij altijd had gedacht. Juist hun lange relatie, vanaf hun 15e jaar als verliefde pubers, maakt het moeilijk om alleen door te leven. Tegelijkertijd is het beschrijven van wat hij meemaakt voor hem een onderdeel van het herstel uit het rouwproces. 

Illusie loslaten 

Dit waarschijnlijk laatste boek van Irvin Yalom, dat hij samen met zijn levenspartner Marilyn heeft geschreven, is voor ons lezers een ultieme levensles. Meer nog dan in zijn boek ‘Tegen de zon in kijken’ leert hij ons de moed te hebben om de illusie los te laten, dat we blijven doorbestaan. We verdwijnen allen in de vergetelheid, als niemand meer leeft die ons heeft gekend. Dan is ook het spreekwoord ‘Hij die schrijft, blijft’ relatief. Maar ik denk wel dat de romans van Yalom nog heel lang meekunnen: zeker ‘De Schopenhauer-kuur’, maar ook ‘Een kwestie van leven en dood’. 

Links:

Thieu Heijltjes | MedischOndernemen

‘Een kwestie van dood en leven’ 

De Schopenhauer-kuur - Uitgeverij Balans